Atopische dermatitis – Constitutioneel eczeem & symptomen

30 juni 2023

Atopische dermatitis is een veel voorkomende huidaandoening bij kinderen, maar komt ook steeds vaker voor bij volwassenen. Ze wordt gekenmerkt door een droge, rode en jeukende huid en kan een niet te onderschatten fysieke en psychologische impact hebben op de getroffen personen. Via dit tweedelig artikel willen we dieper ingaan op het onderwerp zodat je een beter inzicht krijgt over de aandoening, wat je er kunt aan doen om de symptomen te verlichten en te helpen voorkomen.
Wat is atopische dermatitis?
Atopische dermatitis, ook bekend als atopisch eczeem, is een niet besmettelijke, chronische ontstekingsziekte van de huid. Atopie duidt op de ‘neiging om allergisch te reageren’, terwijl eczeem een medische term is die verwijst naar de kenmerken van een droge, schilferige, jeukende (pruritische) en geïrriteerde huid in zowel het gezicht als over het hele lichaam.
Er bestaan vele vormen van eczeem, naargelang de oorzaak. Atopische eczeem is slechts een van de vele vormen van eczeem

Hoe vaak komt atopisch eczeem voor?

In geïndustrialiseerde landen is atopische dermatitis sinds de jaren ’70 van vorige eeuw wel 2 tot 3x hoger geworden. Ook in de ontwikkelingslanden komt deze aandoening steeds vaker voor. Atopische dermatitis komt het meest voor bij baby’s en kinderen: wereldwijd wordt geschat dat 15 tot 20% van de kinderen eraan lijden. Bij baby’s wordt atopische eczeem ook wel dauwworm genoemd. Hoewel het meestal al begint in de eerste 6 levensmaanden, kan het zich eigenlijk op alle leeftijden manifesteren. Ongeveer 75% van de patiënten is jonger dan 20 jaar. Atopische dermatitis kan na een betrekkelijk korte tijd weer verdwijnen om vervolgens later weer op te duiken, maar meestal is deze aandoening nogal hardnekkig en kan het dus lang blijven aanslepen. Zo kan atopische eczeem aanhouden tot op volwassen leeftijd. Anderzijds kunnen mensen die de ziekte nooit hadden als kind het toch nog krijgen op volwassen leeftijd. Naar schatting lijdt ongeveer 1/12 volwassenen aan atopische dermatitis.

Wat is het atopisch syndroom?

Atopische dermatitis maakt eigenlijk deel uit van een totaal ziektebeeld dat het atopisch syndroom heet. Hieronder vallen ook benauwdheid en een piepende adem (astma), hooikoorts met symptomen zoals een verstopte neus, tranende ogen en niezen, en voedselallergieën. Vaak hebben de getroffen patiënten ook wel familieleden die ook lijden aan een of meerdere van deze vier ziektebeelden.
Wat zijn de symptomen van atopische dermatitis?

Droogheid, roodheid, schilfering, warmte, jeuk en irritatie
Zwelling, rode bultjes, vochtblaasjes, vochtafscheiding, korstjes
Bij mensen met een lichte huid is de getroffen huid roodachtig tot bruin van kleur, bij donkerdere huidtypes kan de getroffen huid lichter of donkerder worden. Dat komt omdat atopische dermatitis de pigmentatie beïnvloedt.
Hoewel atopische dermatitis overal op het lichaam kan optreden zijn de meest voorkomende plaatsen het gezicht, met inbegrip van het gebied rond de ogen, de hals en de halsuitsnijding, de hoofdhuid, de elleboogplooien, de knieholten, de handen en de voeten.
Een typische en vervelende eigenschap van atopisch eczeem is dat de huid altijd in meer of mindere mate jeukt waardoor de patiënt zich voortdurend krabt. Door te wrijven en te krabben gaat het eczeem uiteraard verergeren en de irritaties juist in stand gehouden.
Ook de niet getroffen huid is vaak opvallend droog en schilferig wat het ontstaan van jeuk in de hand kan werken.

Zowel de plaats waar atopische dermatitis op het lichaam voorkomt als de verschijningsvorm hangen af van de leeftijd van de getroffen persoon en het stadium waarin het eczeem verkeert.
Atopische stigmata
Buiten bovenvermelde symptomen van atopische dermatitis worden nog andere huidafwijkingen vastgesteld die we atopische stigmata noemen:

De droge huid jeukt vooral bij het transpireren en bij het dragen van wol.
De klachten nemen toe door het gebruik van zeep.
De huid rond de ogen is donker van kleur en de huidplooien onder het ooglid zijn gezwollen. De wenkbrauwen zijn aan de buitenkant vaak uitgevallen.
Tussen de onderkant van de oorlellen en de hoofdhuid kan er een kloofje optreden.
De wangen en de bovenarmen kunnen ruw worden als schuurpapier.
Bij kinderen zien we naast de rode wangen ook dat de zone rond de neus en de mond opvalland bleek is van kleur. En wanneer je er met de achterkant van een balpen over strijkt ontstaat een witte streep in plaats van een rode. We spreken dan van wit dermografisme.

Kan atopische dermatitis nog meer treffen dan de huid?

Vooral tijdens een opstoot kun je atopische dermatitis ervaren als een echte kwelling en hebben de symptomen een behoorlijke impact op de levenskwaliteit.
Atopische dermatitis heeft een ongunstige invloed op de nachtrust wat op termijn kan leiden tot slaaptekort. Daarnaast kunnen de uiterlijke kenmerken van atopische dermatitis leiden tot fysieke en psychologische problemen zoals discriminatie, gebrek aan zelfvertrouwen en stress. Daardoor gaan de getroffen personen zichzelf gaan beperken in de kledij die ze dragen, wat ze eten, de keuze van make-up en zelfs in activiteiten waaraan ze al dan niet deelnemen. Zelfs hun relatie kan eronder lijden omdat ze het gevoel hebben minder aantrekkelijk te zijn omwille van de hevige huidirritaties. En als het om hun baby’s of kinderen gaat, kunnen ouders zich machteloos of schuldig voelen.
Het verloop van atopische dermatitis
Atopische dermatitis verloopt doorgaans in twee fasen:

De acute fase
De acute of actieve fase wordt gekenmerkt door een opstoot waarbij roodheid, zwellingen, vochtblaasjes, natten en krabeffecten optreden. De huid kan mild tot intens jeukerig, branderig tot zelfs erg pijnlijk aanvoelen. De oneffenheden en zwellingen kunnen lichtjes gaan bloeden. Daarna drogen de blaasjes uit tot korstjes, gaat de huid schilferen en neemt de roodheid af.
De chronische fase
Tussen de opstoten wordt de atopische huid rustiger en minder geïrriteerd. Deze niet-acute fase wordt ook wel de chronische, niet-actieve, interval- of opstootvrije fase genoemd. De huid voelt ‘normaler aan, waarmee bedoeld wordt dat de symptomen minder irriterend zijn. De roodheid neemt af, de huid voelt droog aan en kan schilferig of licht jeukerig zijn. De huidlijnen worden grover dan normaal (lichenificatie). In de stugge en/of droge huid kunnen soms pijnlijke kloven ontstaat.

Wat is het mechanisme van atopische dermatitis
Atopische dermatitis wordt in verband gebracht met een verminderde huidbarrièrefunctie en een verstoorde immuunfunctie (atopie). De buitenste laag (opperhuid) van een gezonde huid bestaat uit huidcellen (corneocyten) die omgeven zijn door een lipidenrijke matrix van cholesterol, vrije vetzuren en ceramide. Bij een atopische huid is het lipidenmetabolisme verstoord waardoor een ceramidetekort ontstaat. Dit leidt tot een groter vochtverlies vanuit de diepere huidlagen (transepidermaal vochtverlies) waardoor de huid uitdroogt en haar natuurlijke barrièrefunctie verzwakt.
Atopische dermatitis of constitutioneel eczeem?
Atopisch eczeem is in eerste instantie een genetische aandoening en kan daarom niet genezen worden. We spreken in dit geval ook van constitutioneel eczeem. Het wordt dus erfelijk overgedragen en kan zich al snel na de geboorte manifesteren. Meerdere genen zouden hierbij een rol spelen: minstens een gen zou betrokken zijn bij de opbouw van de huidbarrière, andere dan weer bij het ontstaan van overgevoeligheidsreacties van het immuunsysteem.

Mutatie van het filaggrine-eiwit
Een deel van de patiënten met atopische dermatitis hebben een filaggrine-deficiëntie overgeërfd van hun ouders. Dit komt door een mutatie van het gen dat verantwoordelijk is voor de aanmaak van het filaggrine-eiwit. Dit structurele eiwit speelt een belangrijke rol in de functie van de huidbarrière, namelijk in het dichthouden van de huid en als natuurlijke bevochtiger van de huid (natural moisturizer). Door mutaties in dat gen vermindert de huidbarrière en ontstaat een droge huid. Hierdoor kunnen virussen en bacteriën gemakkelijker de huid binnendringen en kunnen water en voedingsstoffen gemakkelijk via de huid naar buiten ontsnappen. Dit zou ontstekingen kunnen uitlokken wat de roodheid, zwellingen en jeuk bij eczeem zou kunnen verklaren. Bij kinderen en volwassenen met filaggrinemutaties is de atopische dermatitis ernstiger en hardnekkiger.
Familiale voorgeschiedenis
Ongeveer 70% van alle patiënten met atopische dermatitis heeft een familiale voorgeschiedenis met atopische ziekten. Studies wijzen uit dat er een verband bestaat tussen verschillende atopische aandoeningen zoals atopische dermatitis, astma en hooikoorts. Als één of beide ouders aan een van deze aandoeningen lijdt, is de kans groot dat hun kind(eren) atopische dermatitis ontwikkelt.

In het eerste gedeelte van dit artikel over atopische dermatitis leerden we iets meer over de aandoening, wat het precies is, wat de symptomen zijn en vooral dat het om een aangeboren aandoening gaat die soms zeer hardnekkig en vervelend kan zijn. In het tweede deel vertellen we iets meer over de triggerende prikkels, al dan niet van allergische aard en wat je er kunt aan doen om de symptomen te verlichten en de opstoten zo veel mogelijk te vermijden.