Citroenmelisse – Orale & inwendige toepassingen

4 juni 2021

Citroenmelisse en haar verschillende namen

Citroenmelisse of Melissa officinalis in het Latijn, behoort tot de Lipbloemenfamilie (Labiatae) en leent haar naam aan het Griekse woord voor honingbij (melissa). Omwille van haar overvloedige nectar is de citroenmelisse (meli=honing) een van de beste honingplanten. Om deze reden wordt ze ook wel bijenkruid genoemd. De plant geeft een aangenaam citroenachtig aroma vrij, vandaar ook de naam citroenmelisse of citroenkruid.

Waar vind je van citroenmelisse

Citroenmelisse komt oorspronkelijk uit het Middellandszeegebied en werd vandaaruit naar Midden-Europa verspreid. Citroenmelisse groeit het liefst op licht vochtige, frisse, goed doorlaatbare grond in de halfschaduw. In volle zon verliest de plant een groot deel van haar aroma. In het wild vind je ze zelden nog op onbebouwde grond, in hagen, bossen, langs muren, op puin, van de kust tot in de bergen.

Een greep uit de lange geschiedenis van citroenmelisse

Sinds mensenheugenis verschijnt citroenmelisse in de geschriften, maar haar goede eigenschappen werden niet altijd naar waarde geschat. Zo werd citroenmelisse al door de Turken, de Grieken en de Romeinen gebruikt om het “hart op te vrolijken” tegen neerslachtigheid, verdriet, geheugenproblemen, spierspanningen, menstruatieklachten, slapeloosheid, hartkloppingen, hysterie en hypochondrie. Ook Arabische artsen zoals Avicenna schreven citroenmelisse voor om het hart te versterken en vrolijk te maken bij zwaarmoedigheid.
Tot Karel De Grote zo overtuigd was van haar stimulerende invloed op de spijsvertering en haar algemeen kalmerend effect dat hij in zijn Capitularis de Villis verordende om de plant in alle landerijen en kloostertuinen doorheen zijn rijk te planten.
Menig onder ons kennen citroenmelisse misschien nog uit grootmoeders medicijnenkast onder de naam melissengeest of “eau de carme”, een alcoholisch drankje dat sinds de vroege 17^de eeuw gebrouwd werd door de karmelietenmonniken. Gecombineerd met andere kruiden zoals nootmuskaat, kaneel, citroenschil, engelwortel en koriander raakte dit melissewater in vele huisapotheken ingeburgerd als hulpmiddel tegen spijsverteringsproblemen, misselijkheid, braken en spanningshoofdpijn. Enkele druppeltjes op een klontje suiker en je voelde je meteen beter.

Beschrijving van citroenmelisse

Citroenmelisse is een winterharde, meerderjarige, heesterachtige plant die in bosjes groeit. Het kruid vormt een korte kruipende wortelstok die zich sterk vertakt in vezelige taaie wortels. Bovengronds heeft de plant meerdere, voor de lipbloemigen typische vierkante en behaarde stengels, die zo’n 30 tot 100 cm hoog worden. Ze heeft kruisgewijs tegenoverstaande, gesteelde ovale bladeren met een gezaagde rand, die bij kneuzing een aangename citroengeur verspreiden. De frisgroene bladeren zijn bezet met ruw aanvoelende fijne haartjes en onderaan met uitspringende netvormige nerven en talrijke oliekliertjes. Als je de blaadjes kneust komt er een citroenachtig aroma vrij. Ook de smaak is citroenachtig, met een wat kamferachtige bijsmaak, vooral als de plant in volle zon staat. Als de plant bloeit, wat niet altijd gebeurt, verschijnen van juni tot oktober onopvallende witte-gele tweelippige bloemen in de bladoksels die daarna roze worden. De bloemen trekken veel bijen aan, terwijl de citroengeur andere insecten zoals muggen op afstand houden. De plant sterft af in de winter, maar groeit in het voorjaar terug vanuit de wortelstok.

De gebruikte delen en werkzame stoffen

Hoewel de hele bovengrondse plant geschikt is, wordt toch de voorkeur gegeven aan de aromatische blaadjes van de citroenmelisse. Ze worden geoogst voor de bloei en zowel vers als gedroogd gebruikt. Gedroogde blaadjes hebben echter na een jaar alle aroma verloren en zijn dan waardeloos.
Citroenmelisse dankt haar medicinale werking aan heilzame inhoudstoffen waarvan etherische olie met aldehyden (citral, citronellal…), fenolzuren, organische zuren (rozemarijnzuur…), flavonoïden, bitterstoffen, looistoffen en mineralen (koper) de belangrijkste zijn.

De heilzame eigenschappen van citroenmelisse

De medicinale werking van citroenmelisse is veelzijdig. Citroenmelisse kan toegepast worden onder de vorm van moedertinctuur, een infuus met verse blaadjes (uit de tuin), een fijngemalen poeder al dan niet in capsules, een vloeibaar extract, bloesemwater (hydrolaat), etherische olie, melissewater van de originele karmelietenformule, zalf of crème. We sommen hieronder de belangrijkste orale en uitwendige toepassingsvormen.

Orale toepassingen

Citroenmelisse is kalmerend en ontspannend : Als “fytotranquilizer” werkt citroenmelisse in op het limbisch systeem van de hersenen en heeft daardoor een kalmerende werking bij overspanning, zenuwachtigheid en stress, prikkelbaarheid, angst, agitatie, benauwdheid en hartkloppingen.
Citroenmelisse is licht slaapbevorderend : Citroenmelisse helpt om beter te slapen, vooral wanneer de slaap gestoord wordt door angst, paniekaanvallen, examenvrees, zenuwachtigheid en nachtmerries.
Citroenmelisse verbetert de cognitieve functies : Citroenmelisse bevordert onder andere de secretie van het psychisch stimulerende acetylcholine en verbetert aldus het denkvermogen en het geheugen, ook bij intellectuele vermoeidheid.
Citroenmelisse verbetert de parasympaticus : Het was in de oudheid al duidelijk dat citroenmelisse een positief effect heeft op het parasympatisch zenuwstelsel. Het kruid kalmeert het hart, vertraagt de hartslag, verwijdert de bloedvaten en verlaagt de bloeddruk. Op die manier kun je citroenmelisse gebruiken bij hartkloppingen, een hoge bloeddruk door stress, spanningshoofdpijn, migraine door stress, maar ook bij oorpijn en tandpijn.
Citroenmelisse ondersteunt bij allerlei spijsverteringsproblemen :Citroenmelisse kan zeer nuttig zijn bij de behandeling van allerhande spijsverteringsproblemen. Melisse is krampstillend voor de maag, de darm en de galwegen. Ook wanneer de krampen veroorzaakt worden door stress en zenuwachtigheid, met inbegrip van het prikkelbare darmsyndroom.
Het kruid biedt eventueel in combinatie met hop, kamille en moerasspirea verlichting bij misselijkheid, braakneigingen en braken, ook tijdens de zwangerschap.
Verder bevordert citroenmelisse de spijsvertering en de eetlust, de uitscheiding van maagsappen en de vorming van gal en je kunt het inzetten bij winderigheid, oprispingen en een opgeblazen buik door de vorming van darmgassen.
Citroenmelisse bij menstruatieklachten : Dit kalmerend kruid kalmeert niet alleen menstruatiekrampen, het werkt tegelijk ook menstruatiebevorderend.

Uitwendige toepassingen

Citroenmelisse kan uitwendig toegepast worden onder de vorm van etherische olie. Let wel, etherische olie van citroenmelisse is heel duur en wordt vaak nagemaakt. Kies daarom een duurdere vorm waarvan je zeker bent dat het echte is.

Citroenmelisse werkt zowel antiviraal als antibacterieel : In de fytotherapie is de laatste jaren heel wat onderzoek gebeurd naar het gebruik van citroenmelisse bij zowel herpes- als adenovirussen. Blijkt dat etherische olie of moedertinctuur de genezingsduur en het aantal opstoten van koortsbaasjes (herpes simplex labialis) aanzienlijk kan verkorten.
Verder is etherische olie van citroenmelisse ook effectief tegen een aantal bacteriën en schimmels. Je kunt ze gebruiken op wondjes en insectenbeten
Citroenmelisse verdrijft insecten : Hoewel dit citroenkruid een grote aantrekkingskracht heeft voor honingbijen, is ze nefast voor andere insecten. Wil je tijdens de zomer ’s avonds buiten genieten bij kaarslicht zonder gestoord te worden door de muggen, doe dan enkele druppels etherische olie van citroenmelisse op een schaaltje op tafel.

Bijwerkingen van citroenmelisse

Citroenmelisse is zeer veilig, er zijn geen bijwerkingen bij de aangegeven doses. Het kruid werkt al goed bij lage dosissen, het heeft dus geen zin om de hoeveelheden op te drijven.
Interessant om te weten is dat dit kruid ook niet de vervelende bijwerking heeft van de meeste andere kalmerende middelen die bijvoorbeeld de rijvaardigheid negatief kunnen beïnvloeden. Bovendien zal alcohol het effect van citroenmelisse niet vergroten.
Citroenmelisse is echter oraal niet aangewezen bij een verminderde schildklierwerking en uitwendig bij een gevoelige huid.

Mogelijke interacties met andere planten, stoffen en medicijnen
Er zijn interacties mogelijk met medicijnen voor de schildklier, slaapmiddelen, kalmerende middelen, bloeddrukverlagende medicijnen en bloedverdunners. Als je dergelijke medicijnen wenst te combineren met citroenmelisse, raadpleeg steeds eerst je arts of fytotherapeut.