FODMAP dieet bij prikkelbaredarmsyndroom
FODMAP, beperkend dieet bij prikkelbare darm
Het FODMAP-beperkend dieet is een voedingsplan dat speciaal ontworpen is om de symptomen van het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) en andere functionele gastro-intestinale stoornissen te verlichten. Het is dus geen afvaldieet, maar een methode om een groep van korteketen koolhydraten en suikeralcoholen die slecht worden opgenomen in de dunne darm te beperken. De term FODMAP staat voor Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden, Monosachariden en Polyolen.
Wat is het prikkelbaredarmsyndroom
Het prikkelbaredarmsyndroom (PDS), ook wel IBS genoemd (irritable bowel syndrome), treft zowat 10% van de Belgische en Nederlandse bevolking en veroorzaakt klachten variërend in ernst van licht tot invaliderend. De klachten zijn o.a. buikpijn, een opgeblazen gevoel en een veranderd stoelgangpatroon.
Deze aandoening kan op elke leeftijd ontstaan, in sommige gevallen zelfs na een infectieuze gastro-enteritis (postinfectieuze prikkelbaredarmsyndroom). Naast de samenstelling van de voeding en een toegenomen prikkelrespons (hypersensitiviteit) kunnen ook psychologische factoren een rol spelen in de ernst van de klachten.
Mogelijke behandelingen voor het prikkelbaredarmsyndroom zijn hypnotherapie, inname van pepermuntolie, medicijnen zoals Mebeverine, SSRI’s, laxantia en psylliumvezels , het volgen van een dieet en leefstijladviezen, maar zijn zelden effectief. Recent echter heeft een Australische onderzoeksgroep een dieet ontwikkeld dat wel effectief lijkt te zijn bij PDS-patiënten: het voedingspatroon waarin FODMAP’s beperkt worden.
Wat zijn FODMAP's
De FODMAP’s zijn kleine koolhydraten die in grote hoeveelheden in de voeding voorkomen maar slecht of helemaal niet opgenomen kunnen worden door de dunne darm. Als ze vervolgens aankomen in de dikke darm worden ze door de darmbacteriën (darmflora) gefermenteerd tot gisten. Hierdoor komen gassen vrij waardoor symptomen zoals een opgeblazen gevoel en winderigheid ontstaan. Wanneer te weinig vocht uit de dunne en dikke darm onttrokken worden, krijgen we last van diarree of een verstoorde stoelgang. Niet iedereen is even gevoelig voor FODMAP’s.Waarvoor staat FODMAP
FODMAP is een verzamelnaam voor een aantal koolhydraten. Een koolhydraat bestaat uit een of meer suikermoleculen (sachariden) zoals monosachariden, disachariden, oligosachariden en polysachariden. Onder deze soorten bestaan nog subsoorten die mogelijks PDS-klachten kunnen geven. We noemen ze de FODMAP’s, die een afkorting is van Fermenteerbare Oligosachariden, Disachariden (lactose), Monosachariden (fructose) en (And) Polyolen (suikeralcoholen). Laten we die stoffen meer in detail bekijken.- Oligosachariden
Van de oligosachariden veroorzaken fructanen en galactanen de meeste klachten.
- Fructanen vind je vooral in tarweproducten zoals brood, ontbijtgranen en pasta, maar ook in sommige groenten zoals uien. Inulines en fructo-oligosacharide (oligofructose of FOS) zijn ook fructanen die soms als prebiotica of als productverbeteraar toegevoegd worden aan magere yoghurtsoorten, melkdrankjes en voedingsvezelpreparaten. Vermoedelijk zijn fructanen de grootste boosdoeners van PDS omdat we er het meeste van eten.
- Galactanen of galacto-oligosachariden (GOS) komen in de vorm van raffinose en stachyose het meeste voor in peulvruchten zoals bruine bonen, linzen en kikkererwten. Zowel fructanen als galactanen kunnen door de mens niet verteerd en opgenomen worden in het bloed en blijven dan in de darm waar ze voor veel klachten kunnen zorgen. - Disachariden
Alleen de disacharide lactose kan zich als een FODMAP gedragen. Lactose komt van nature voor in melk van zoogdieren zoals koeien, schapen en geiten. Lactose wordt in de dunne darm afgebroken door het enzym lactase zodat het opgenomen kan worden. Bij een tekort aan lactase ontstaat lactosemalabsorptie en lactose-intolerantie. Een groot deel van de wereldbevolking heeft een tekort aan lactase. - Monosachariden
In deze categorie sachariden is het vooral vruchtensuiker (fructose) die zich als een FODMAP kan gedragen en darmklachten kan veroorzaken. Fruitsoorten zoals appels, mango’s, druiven en gedroogd fruit, maar ook honing bevatten veel fructose. Bovendien wordt fructose aan veel voedingsproducten toegevoegd als zoetstof of om het uiterlijk of de textuur te verbeteren. Een teveel aan fructose kan bij sommige mensen klachten geven, wat vaak ook fructose-intolerantie genoemd wordt. - Polyolen
Dit soort koolhydraten wordt door veel mensen slecht opgenomen in het bloed. Polyolen of suikeralcoholen zijn herkenbaar aan hun namen eindigend op 'ol' zoals sorbitol, mannitol, maltitol en xylitol en komen van nature voor in sommige groenten en fruitsoorten, vooral in steenvruchten zoals perziken en kersen. Daarnaast worden ze in de voedingsindustrie vaak gebruikt als vochtbinders (humectanten) en kunstmatige zoetstoffen. Als ze toegevoegd worden, moet op de verpakking staan dat overmatig gebruik ervan een laxerend effect kan hebben.
Wat zijn de eigenschappen van FODMAP’s
- Slechte opname vanuit de dunne darm
FODMAP-moleculen worden niet opgenomen vanuit de dunne darm en komen daardoor onverteerd in de dikke darm terecht. Ofwel worden ze niet door de darm afgebroken in kleinere moleculen of het mechanisme is te langzaam om alle moleculen tijdens hun passage door de dunne darm te kunnen absorberen zoals bij fructose. De verterings- en opnamecapaciteit is verschillend van mens tot mens. Zo gebeurt de fructose-opname bij iedereen langzaam, maar bij sommige mensen zelfs zeer langzaam. Sommige mensen (vaak met een donkere huidskleur) maken niet genoeg lactase-enzymen aan om lactose te kunnen afbreken. Nog anderen hebben het moeilijk om polyolen te absorberen. En omdat nagenoeg niemand fructanen en galactanen kan verteren, worden ze door iedereen slecht opgenomen. Gemakkelijk verteerbare koolhydraten zoals tafelsuiker (sacharose) of glucose geven geen klachten. - Te overvloedig aanwezig in onze voeding
FODMAPS’s zijn kleine moleculen die meestal in te grote hoeveelheden aanwezig zijn in de dunne darm waardoor ze door het osmotisch effect water aantrekken. Dat extra vocht in het maagdarmkanaal kan diarree veroorzaken, pijnklachten geven door volumevergroting en de spierbewegingen in de darm (peristaltiek) beïnvloeden. - Voedsel voor de darmflora
Niet verteerde moleculen komen uiteindelijk in de dikke darm terecht waar van nature ontelbaar veel bacteriën (darmflora) leven die er zich mee voeden. Door de snelle afbraak van deze onverteerde moleculen komen gassen vrij zoals waterstof, koolstofdioxide en methaan. Dit proces heet fermentatie en kan leiden tot winderigheid (flatulentie), een opgeblazen gevoel, een ongemakkelijk gevoel van verhoogde druk of pijn in de buik. Daarnaast kan de gasproductie (methaangas) vermoedelijk de beweging van voedselresten door de dikke darm juist vertragen en bijdragen tot verstopping (constipatie). - Cumulatie-effect
Als je tijdens eenzelfde maaltijd verschillende soorten FODMAP’s eet, zal het effect op de dikke darm cumulatief zijn. Daardoor worden de klachten erger dan als je slechts een van de FODMAP’s tegelijk eet. Nu zul je begrijpen waarom een magere yoghurt (lactose en polyolen) met fruit (fructose) en ontbijtgranen (fructanen) geen goed idee is voor mensen met PDS. Voor sommige mensen kan het al een oplossing zijn om deze drie voedingsmiddelen afzonderlijk en verspreid over de dag te eten.
Wat houdt het FODMAP-beperkend dieet in?
Het FODMAP-beperkend dieet houdt in dat je (tijdelijk) de FODMAP-koolhydraten zoveel mogelijk vermijdt om je darmen tot rust te brengen. De eliminatiefase duurt minstens 6 tot 8 weken. Daarna bouw je de verschillende koolhydraten week per week weer op zodat jij, je arts of diëtist kunnen beoordelen of het dieet gewerkt heeft en/of bepaalde voedingsmiddelen al dan niet opnieuw voor problemen zorgen.Wat zijn de voordelen van het FODMAP-beperkend dieet?
- Symptoomverlichting
Veel mensen met PDS ervaren een significante vermindering van symptomen zoals buikpijn, opgeblazen gevoel en diarree. - Betere levenskwaliteit
Door het verminderen van gastro-intestinale ongemakken ervaren de meeste patiënten een betere algehele levenskwaliteit. - Persoonlijk voedingsplan
Het dieet biedt een gestructureerde aanpak om te ontdekken welke voedingsmiddelen goed verdragen worden, wat leidt tot een meer gepersonaliseerde en effectieve voedingsstrategie.
Wat zijn de nadelen en de uitdagingen van dit dieet?
- Complexiteit
Het betreft geen eenvoudig dieet. Vooral het vermijden van tarweproducten zoals brood en pasta blijkt geen gemakkelijke opgave te zijn voor veel mensen. Bovendien is het dieet tijdrovend, vooral tijdens de eliminatiefase. Maar als je ze correct volgt zul je wellicht gemotiveerd worden door het resultaat. - Zoektocht naar verborgen FODMAP’s
Om je maaltijden samen te stellen, werk je het gemakkelijkst met zoveel mogelijk verse onbewerkte ingrediënten. Kant-en-klare maaltijden en fabrieksvoedsel zitten vaak boordevol al dan niet verborgen FODMAP’s. Let vooral op de veel gebruikte smaakmakers in sauzen, kruidenmixen, groentepoeder, gedroogde groenten, bouillon, jus, soepen, marinades, chips en zelfs rijstwafels want die zijn rijk aan FODMAP’s zoals ui, prei, knoflook, fructose… - Ongewenst gewichtsverlies
Omdat bij dit dieet de inname van koolhydraten sterk beperkt wordt, zul je hoogstwaarschijnlijk gewicht verliezen. Bij een te fors, ongewenst gewichtsverlies raden we je aan je arts of diëtist te raadplegen. - Risico op voedingstekorten
Door het uitsluiten van veel voedingsmiddelen is er een risico op voedingstekorten, wat begeleiding door een diëtist noodzakelijk maakt. - Te harde stoelgang
Bij sommige PDS-patiënten kan de stoelgang te hard worden. Overweeg in dit geval om psylliumvezels te gebruiken zonder sorbitol of inuline. - Sociale beperkingen
Eten buiten de deur of met anderen kan moeilijker worden door de dieetbeperkingen. - Professionele begeleiding noodzakelijk
We raden je aan om je hiervoor te laten begeleiden door een professionele diëtist en/of je arts of maagdarmspecialist.
