Goudsbloem – Brede spectrumwerking huidproblemen
Goudsbloem – Calendula Officinalis
Wereldwijd gebruikte eetbare en medicinale tuinplant
De goudsbloem is een eenjarige plant, behorende tot de asteraceae, de samengesteldbloemigen of composietenfamilie. Ze wordt al eeuwenlang gebruikt als sierplant en om haar diverse medicinale eigenschappen.
De goudsbloem is een margrietachtige, eetbare plant waarvan je de blaadjes aan je salades of soepen kunt toevoegen. De bloemen worden in de keuken ook wel gebruikt om het eten geel te kleuren. Fytotherapeutisch wordt de voorkeur gegeven aan bloemen met veel lintbloemen.
De goudsbloem en haar verschillende namen
De wetenschappelijke botanische naam voor goudsbloem is Calendula Officinalis. Er bestaan verschillende verklaringen waarom deze goudgele bloem Calendula werd genoemd. De meest logische verklaring is dat calendula een kleine kalender of kleine klok betekent. De bloem sluit zich als het donker wordt en gaat bloeien tijdens de wassende maan.
Officinalis betekent ‘uit de apothekersplaats’, wat erop wijst dat de Calendula al sinds mensenheugenis gebruikt wordt als geneeskrachtig kruid.
In het Nederlands heeft de goudsbloem tientallen synoniemen waarvan tuingoudsbloem, dodenbloem, goudblomme, oranjebloem en studentenbloem er enkele van zijn.
De goudsbloem is volgens de christelijke overlevering toegewijd aan Maria, vandaar haar Engelse naam Marigold. Haar Franse benaming fleur de tous les mois heeft ze dan weer te danken aan het feit dat ze heel lang kan doorbloeien, zelfs in zachte winters en klimaten.
Herkomst en vindplaats van de goudsbloem
De goudsbloem die we vandaag kennen is vermoedelijk afkomstig van een Zuid-, Centraal- en Oost-Europese en Aziatische variëteit, de Calendula aversis L, die vooral in het wild groeide in akkerlanden, wijngaarden, enz. Deze akkergoudsbloem komt tegenwoordig niet meer zo vaak in het wild voor.
De huidige Calendula officinalis is daarvan een gecultiveerde vorm, die tegenwoordig zowat overal ter wereld als tuinplant wordt gekweekt.
Deze tuingoudsbloem stelt geen bijzondere eisen aan de bodem, die zelfs arm, heel zuur of alkalisch mag zijn. Toch groeit ze bij voorkeur in een kalkachtige tot stikstofarme, goed doorlatende, niet te natte bodem, volop in de zon en op een windbeschutte plaats. Ze gedijt het best in een gematigd, warm en droog klimaat. Soms durft ze wel eens te ‘ontsnappen’ uit een tuin en groeit dan uit op een omgevend akkerland.
Beschrijving van de goudsbloem
De goudsbloem is een winterharde, een- of tweejarige plant met een gedraaide, spoelvormige penwortel en opgaande, hoekige, vertakte stengels die 30 tot 50 cm hoog worden. De afwisselend geplaatste, middelgroene, donzige, gaafrandige bladeren zijn langgerekt ovaal tot spatelvormig en voelen ruw of kleverig aan. Ondanks haar woekerige indruk heeft ze een sterk gestructureerde vorm met een alleenstaande, eindstandige goudgele tot oranjerode bloem van 4 tot 7 cm. Er bestaan zowel bloemen met enkelvoudige of dubbele rijen lintbloemen als goedgevulde variëteiten. In tegenstelling tot rozen waarbij meeldraden of stampers zich omvormen tot bloemblaadjes, vormen zich bij de goudsbloem een deel van de buisbloempjes om tot lintbloempjes. Typisch voor composiet of samengesteldbloemige soorten is dat wat wij als de ‘margrietachtige bloem’ beschouwen bestaat uit een groot aantal bloemetjes. Bij de goudsbloem zijn dat lintbloemen (bloemblaadjes) en in het midden buisbloemetjes (hartblaadjes).
De bloemen bloeien langdurig van het voorjaar of vroege zomer tot de eerste nachtvorst (bij voldoende licht). Ze openen zich bij zonsopgang en sluiten zich in de namiddag of tegen zonsondergang. Als ze ’s morgens om 7 uur niet open zijn, kan dat erop wijzen dat er regen op komst is.
In het hart van de bloem verschijnen een 20-tal lichtbruine, harige vruchtjes zonder vruchtpluis, waarvan de vorm sterk kan variëren.
De goudsbloem door de geschiedenis heen
In het Oude Egypte werd de goudsbloem gebruikt omwille van haar vermeende verjongende eigenschappen. Bij de Oude Grieken stond de goudsbloem symbool voor dankbaarheid en liefdevolle herinneringen en werd daarom verbonden met verdriet om de overledenen. Bij de Oude Grieken, Romeinen, Ayurveda en Arabieren werd de goudsbloem gebruikt tegen hart- en vaatziekten maar deze werking kon niet bevestigd worden door de huidige wetenschap.
De baanbrekende 17de-eeuwse kruidenwetenschapper Dodoens schreef dat goudsbloem effectief is tegen menstruatiestoornissen, wat dan wel door de hedendaagse wetenschap wordt bevestigd.
In Europa werd goudsbloem eeuwenlang gebruikt tegen allerlei huidaandoeningen, in Rusland staat Calendula bekend als penicilline omwille van haar ontsmettende werking op de huid. Tijdens zowel de Amerikaans burgeroorlog als WOI werd goudsbloem gebruikt om open huidwonden bij soldaten te ontsmetten en te behandelen. Tot op vandaag wordt Calendula medicinaal veel gebruikt bij huidaandoeningen.
De gebruikte delen van goudsbloem
Van de goudsbloem wordt hoofdzakelijk de bloem (flos calendulae) gebruikt. De bloemen met de meerdere rijen lintbloemen worden geoogst tussen juli en oktober. Ze kunnen zowel vers als gedroogd (tussen 20 en 32°C) gebruikt worden. Na de oogst worden de kroonbladeren geplukt voor gebruik. Zelden wordt ook de volledige bovengrondse bloeiende plant gebruikt.
De inhoudstoffen van goudsbloem
De belangrijkste inhoudstoffen van goudsbloem zijn flavonolglycosiden, triterpene saponinen en alcoholen, carotenoïden zoals lycopeen en caroteen, slijmstoffen, looistoffen, bitterstoffen, sterolen, 16 soorten etherische olie, immuunstimulerende polysachariden zoals rhamnoarabinogalactaan en twee arabinogalactanen, tocoferolen (vitamine E) en organische zuren.
Goudsbloem bij talrijke huidproblemen
Calendula heeft uitwendig een brede spectrumwerking voor allerlei huidproblemen en is dan ook een van de beste en meest verkochte kruiden voor de lokale behandeling van de huid.
- Goudsbloem is ontsmettend (antiseptisch) en antimicrobieel (antibacterieel en antiviraal) en kan ingezet worden tegen bacteriële infecties zoals o.a. staphylococcus aureus, E. coli en pseudomonas aeruginosa, en virale infecties zoals koortsblaasjes (herpes simplex) en gordelroos (herpes zoster)
- Goudsbloem is antiprotozoair en gist- en schimmelwerend (fungicide) en kan ingezet worden tegen diverse soorten Candida zoals witte vloed en vaginale schimmel.
- Goudsbloem is ontstekingwerend (anti-inflammatoir), wondhelend (granulobevorderend en cicatriserend), bloedstelpend (hemostyptisch), samentrekkend (astringerend), verzachtend (demulcens) en verwijdert de overbodige hoornlaag (keratolytisch). Al deze eigenschappen maken van goudsbloem een bijzonder fytotherapeutisch middel voor de behandeling van wonden zoals oppervlakkige kwetsuren, schaafwonden, snijwonden, slecht genezende en etterende wonden, bloedende wonden; doorligwonden (decubitus), spataderzweren (ulcus cruris), insectenbeten, zonnebrand, lichte brandwonden, kloven, tepelkloven, anuskloven … maar ook voor een gevoelige en geïrriteerde huid, een ruwe en schrale huid, acné, steenpuisten (furonkels), zweren, luieruitslag, impetigo, eczeem, psoriasis, huidontsteking (dermatitis), jeuk (preuritis), wratten (verrucae), likdoorns of eksterogen (clavus) en eelt (hyperkeratosis)
Goudsbloem voor mond- en keelaandoeningen
Door de bovenvermelde wondhelende werking is goudsbloem ook heel geschikt om het epithelialisatieproces binnen de mond te stimuleren waardoor nieuwe epitheelcellen gevormd worden over binnensmondse wondoppervlakken. Daarnaast heeft goudsbloem de bijzondere eigenschap om nieuwe bloedvaten te vormen (neovascularisatie). Beide processen zijn van belang na een mond- en/of keelinfectie. Goudsbloem is dus effectief bij mondslijmvliesontsteking (stomatitis), aften en spruw, tandvleesontsteking (gingivitis), keelontsteking (faryngitis), keelpijn en amandelontsteking (angina)
Goudsbloem en spijsverteringsproblemen
Minder gekend is de orale toepassing van goudsbloem bij maagdarmkrampen en -kolieken, een galwegontsteking, gastritis en maagzweer, darmslijmvliesontsteking en dikkedarmontsteking, maar ook bij galinsufficiëntie waarbij onvoldoende gal afgescheiden wordt, geelzucht (icterus) en leverontsteking (hepatitis). Preventief kan goudsbloem ingezet worden tegen het ontstaan van galstenen en leverzwelling (hepatische congestie).
Goudsbloem en menstruatieproblemen
Door haar fyto-oestrogene en krampwerende werking is goudsbloem uitermate geschikt om de menstruatie te bevorderen bij het uitblijven ervan, bij een pijnlijke menstruatie, bij abnormale bloedingen en genitale ontstekingen.
Nevenwerkingen en contra-indicaties
- Omwille van haar snel helende werking dien je open wonden altijd eerst goed schoon te maken.
- Bij zowel uitwendig als oraal gebruik is een allergische reactie niet uitgesloten.
- Goudsbloem is niet toxisch, maar kan in zeldzame gevalle milde nevenwerkingen veroorzaken zoals licht gevoel in het hoofd, verminderde alertheid. Vermijd daarom gelijktijdig gebruik van alcohol of kalmerende geneesmiddelen en antidepressiva.
- In zeldzame gevallen kan goudsbloem de menstruatie beïnvloeden en spotting of tussentijdse bloedingen veroorzaken.
- Niet gebruiken tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding.
