Jicht van de Oudheid tot nu – Oorzaken & behandeling

28 november 2024

Jicht, van de oudheid tot nu

Jicht, een pijnlijke gewrichtsaandoening die al duizenden jaren bekend is, wordt vaak in verband gebracht met een overvloedige levensstijl en overmatig eten en drinken. Deze vorm van artritis heeft door de geschiedenis heen zowel rijke als arme mensen getroffen, maar stond vooral bekend als de 'ziekte van de rijken'. Intussen weten we wel beter: van de oudheid tot de moderne geneeskunde, het begrip en de behandeling van jicht zijn sterk geëvolueerd.

De oorsprong van jicht in de klassieke oudheid

De oudst bekende beschrijving van jicht stamt uit de tijd van de oude Egyptenaren, die tekenen van deze aandoening al rond 2600 v.Chr. opmerkten in hun mummies. Maar het waren de Griekse en Romeinse artsen die de eerste gedetailleerde beschrijvingen gaven van wat zij de "podagra" noemden, de jichtaanval in de grote teen, het meest voorkomende symptoom.

Hippocrates, de beroemde Griekse arts, wees jicht zelfs als apart ziektebeeld aan en merkte op dat het vaker voorkwam bij mannen en zelden bij eunuchen of voor de menopauze bij vrouwen. Deze observaties waren opmerkelijk accuraat. De Romeinse arts Galenus legde later verbanden tussen de ziekte en een te rijk dieet , wat leidde tot de opvatting dat jicht werd veroorzaakt door een ‘uitspatting van de levensstijl’.

Jicht in de Middeleeuwen en de Renaissance

In de Middeleeuwen bleef jicht een veel voorkomende aandoening , vooral onder de aristocratie. Door het beperkte inzicht in de oorzaken van ziekten beschouwden veel mensen jicht als een soort straf voor overdaad en levensgenot. De Renaissance bracht echter wetenschappelijke vooruitgang en nieuwe inzichten : de Britse arts Thomas Sydenham, die zelf aan jicht leed, beschreef in de 17e eeuw de symptomen van jicht en noteerde dat het ontstekingen en hevige pijnen in de gewrichten veroorzaakt.

Het onderzoek naar urinezuur in de 18e en 19e eeuw

Pas in de 18e eeuw begon men de onderliggende oorzaken van jicht te onderzoeken. De Franse chemicus Guillaume-François Rouelle ontdekte urinezuur in het menselijk lichaam, een stof die door de afbraak van purines ontstaat en normaal gesproken via de nieren wordt uitgescheiden. Latere studies toonden aan dat een ophoping van urinezuurkristallen in de gewrichten verantwoordelijk is voor de symptomen van jicht. Dit wetenschappelijk inzicht legde de basis voor moderne behandelingen.

Moderne inzichten: wat is jicht eigenlijk?

Jicht wordt tegenwoordig beschouwd als een vorm van ontstekingsreuma (artritis) die veroorzaakt wordt door een verhoogde concentratie urinezuur in het lichaam (hyperurikemie). Urinezuur is een normaal afvalproduct dat vrijkomt tijdens de stofwisseling (metabolisme) en wordt gevormd uit purines. Purines zijn belangrijke bouwstenen van ons DNA en worden gevormd tijdens de afbraak van gewone lichaamseiwitten, maar komen ook het lichaam binnen via eiwitrijk voedsel zoals (orgaan)vlees, bepaalde vissoorten en peulvruchten.

In normale omstandigheden lost urinezuur op in het bloed. Maar als de urinezuurspiegel stijgt en te hoog wordt, geraakt het bloed verzadigd en komt het in het lichaam terecht waar het onder de vorm van kristallen (natriumuraatkristallen) neerslaat op niet levensbedreigende plaatsen zoals de gewrichten. Urinezuur kiest bij voorkeur plaatsen waar de temperatuur lager en het milieu iets zuurder is om te kristalliseren. En zo komt het dat een jichtaanval vaak ontstaat in het gewricht van de grote teen.

Wat zijn de oorzaken van een teveel aan urinezuur?

In normale omstandigheden lost urinezuur op in de bloedbaan en wordt die geleidelijk uit geplast. Bepaalde situaties zoals stress [E1] , overmatig alcoholgebruik, purinerijk voedsel, actieve psoriasis , kanker, chemotherapie, overgewicht, een zeldzame aangeboren afwijking die leidt tot overmatige aanmaak van urinezuur, een verminderde nierfunctie , bepaalde medicijnen zoals plaspillen, maar ook een operatie, een stoot of verwonding aan een gewricht, kunnen leiden tot een teveel aan urinezuur in het bloed.

Wie wordt door jicht getroffen?

Jicht komt voor bij 1 à 2 op de 100 personen. Het treft vaker mannen dan vrouwen. De kans om jicht te ontwikkelen neemt toe met de leeftijd. Een eerste jichtaanval bij mannen treedt meestal op tussen 40 en 50 jaar. Bij vrouwen gebeurt dit meestal pas na de menopauze . Er zijn echter families waar jicht al rond het 20 ^ste levensjaar ontstaat.
Bij ongeveer een derde van de patiënten komt jicht voor in de familie. Bepaalde genen zouden hiervoor verantwoordelijk zijn.

Dan toch geen welvaartsziekte

In de moderne westerse cultuur wordt jicht nog steeds gezien als een oude-mannenziekte of welvaartsziekte als gevolg van een te rijke levensstijl. Intussen weten we dat dit niet helemaal juist is. De ziekte komt voor bij alle bevolkingsgroepen en leeftijden , en lijkt vooral toegenomen te zijn door veranderingen in voeding en levensstijl wereldwijd. Vooral purinerijke voeding en overmatige alcoholconsumptie kunnen een jichtaanval uitlokken, maar zijn NIET de directe oorzaak.

Wat zijn de symptomen van jicht?

Eerste aanval meestal in grote teen
Een eerste jichtaanval ontstaat meestal in het gewricht van een grote teen of in de voetwreef. Door de ontsteking wordt het gewricht dikker, voelt het warm aan en kun je het minder goed bewegen. De huid rondom het gewricht is meestal felrood en strak gespannen.
Hevige pijn
De ophoping van urinezuurkristallen kan leiden tot scherpe, naaldprikkende pijn, zwelling van de gewrichten en een warm gevoel op de pijnlijke plekken. Soms kan het gewricht zo gevoelig zijn dat zelfs het gewicht van je laken al te veel is
Vrij plots
Een jichtaanval komt meestal vrij snel op. Als je gaat slapen is er nog niets aan de hand, maar in de nacht of ‘s ochtend kun je plots wakker worden van de pijn. Hoewel jicht beperkt kan blijven tot een enkele aanval, kunnen verschillende aanvallen elkaar opvolgen en zich ontwikkelen tot langdurige (chronische) jicht. De aanvallen duren dan langer en kunnen zich uitbreiden naar andere gewrichten.
Gewrichten, pezen en slijmbeurzen
Naast het gewricht van een grote teen kunnen ook de gewrichten van de enkels, knieën, vingers of polsen, en de pezen en slijmbeurzen ontstoken geraken.
Jichtknobbels
In ernstige gevallen veroorzaken deneergeslagen kristallen jichtknobbels (tofus) aan de ellenbogen, de vingers, de tenen of aan de buitenrand van een oorschelp. Gaat de huid rondom een tofus stuk, dan komt een dikke, krijtachtige substantie naar buiten.
Verhoogd risico op hart- en vaatziekten
Door jicht heb je 30% meer kans op het ontstaan van hart- of vaatziekten omdat jicht vaak samengaat met een hoge bloeddruk (hypertensie), verhoogde cholesterolwaarden, suikerziekte en overgewicht.
Nierproblemen
Jicht in combinatie met een te hoge bloeddruk is slecht voor de nieren. Door samenklontering van urinezuur tot gruis en nierstenen gaan de nieren soms ook minder goed functioneren .

Wat kun je doen tegen jicht?

Er bestaan tegenwoordig heel wat geneesmiddelen, zoals allopurinol, die helpen om het urinezuurgehalte te verlagen en nieuwe aanvallen te voorkomen. Maar de beste aanbeveling, zowel preventief als curatief, is het volgen van een gezond dieet en regelmatige beweging om het risico op aanvallen te verminderen.

Voedingsrichtlijnen bij jicht

Vermijd of beperk purinerijke voedingsmiddelen
Aangezien voedingsmiddelen met een hoog purinegehalte het risico op jichtaanvallen verhogen, raden we aan om orgaanvlees (zoals lever, nieren, zwezerik), vette vis (zoals sardines, ansjovis, makreel, haring), schaal- en schelpdieren (zoals garnalen, kreeft) en wild (zoals hertenvlees) te vermijden en rood vlees (zoals rundvlees, lamsvlees, varkensvlees) en gevogelte (vooral kalkoen) te beperken.
Beperk alcoholgebruik
Vermijd vooral sterke drank en bier dat rijk is aan purines en beperkt zoveel mogelijk je wijnconsumptie.

Drink voldoende water
Streef naar 2-3 liter water per dag. Een goede hydratatie helpt urinezuur uit het lichaam te verwijderen.

Kies voor urinezuurverlagende voedingsmiddelen

o Zuivelproducten met weinig vet (zoals yoghurt en melk) kunnen het urinezuurgehalte verlagen.

o Plantaardige eiwitten (zoals bonen, linzen, tofu) bevatten minder purines dan dierlijke eiwitten.

o Fruit zoals kersen kunnen ontstekingen en het urinezuurgehalte verminderen.

o Groenten, zelfs purinerijke groenten (zoals spinazie en asperges) hebben een kleiner effect op urinezuur dan purinerijke dierlijke producten.

Beperk suiker en fructose
Suikerrijke dranken zoals frisdrank en vruchtensappen met toegevoegde suikers , en voedingsmiddelen met veel fructose verhogen het risico op jichtaanvallen.
Streef naar een gezond lichaamsgewicht
Overgewicht verhoogt het risico op jicht, maar snel gewichtsverlies kan juist een aanval uitlokken. Kies voor een evenwichtig dieet en vermijd crashdiëten.

Conclusie

Van de Oudheid tot nu heeft ons begrip van jicht een lange weg afgelegd. Wat ooit werd gezien als een straf voor overdaad, wordt nu erkend als een behandelbare aandoening die nauw verband houdt met genetische aanleg, levensstijl en metabolisme. Dankzij medische vooruitgang kunnen de meeste patiënten vandaag de dag jicht beheersen en hun levenskwaliteit behouden. Er bestaan tegenwoordig heel wat medicijnen tegen jicht, maar de duurzaamste manier om jicht te beheersen is te zorgen voor een gezonde en evenwichtige voeding en voldoende beweging.