Jodium – Schildklierfunctie en schildklierhormonen
Moeten we nu allemaal jodiumtabletten halen bij de apotheek?
Met de oorlog in Oekraïne wordt er weer heel wat geschreven rond het sporenelement jodium. De Belgische overheid voorziet gratis jodiumtabletten als maatregel om je voor te bereiden op een nucleair incident. Mocht er in Oekraïne radioactieve jodium vrijkomen, dan kan dit gevolgen hebben voor de naburige landen. De situatie in Oekraïne wordt echter van dichtbij opgevolgd door zowel de Belgische als de Europese overheden en in het bijzonder door het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC). Op het ogenblik dat we deze blog schrijven is er geen gevaar voor de Belgische bevolking. Het heeft dus momenteel geen zin om je gratis jodiumtabletten af te halen bij je apotheek. Toch willen we van de gelegenheid gebruik maken om iets meer te vertellen over jodium.
Wat is jodium?
Jodium is een sporenelement dat van nature in kleine hoeveelheden voorkomt in het menselijk lichaam. De schildklier gebruikt jodium als bouwsteen voor de schildklierhormonen die een belangrijke rol spelen in de werking van de lichaamscellen en de groei van de organen. Voor volwassenen is jodium onder andere nodig voor de regulering van de hartslag en de bloeddruk. Bij kinderen spelen schildklierhormonen ook een rol bij de groei van de botten, de spieren, het zenuwweefsel en vooral het hersenweefsel.
Hoeveel jodium hebben we nodig?
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) moeten pasgeboren kinderen dagelijks 50 tot 120 µg jodium opnemen, volwassenen tot 150 µg en zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven zelfs 200 µg. In België behoort de jodiumvoorziening tot de laagste van Europa. De gemiddelde opname van volwassenen geraakt niet aan de 50 à 60 µg per dag, wat nauwelijks de helft is van de aanbevolen hoeveelheid. En dat kan vooral voor zwangere vrouwen en baby’s tot ernstige gezondheidsproblemen leiden.
Waarvoor dient jodium?
Jodiumtekort kan leiden tot uiteenlopende gezondheidsproblemen. Aangezien het lichaam bij een tekort eerst jodium uit de voorraad van de schildklier gaat putten, duurt het jaren voordat een jodiumtekort tot uiting komt. Als de reserves beginnen te slinken ontstaat een tekort aan schildklierhormonen (hypothyroïdie). In sommige gevallen tracht de schildklier ondanks een jodiumtekort toch nog schildklierhormonen te produceren. Daardoor begint de schildklier te zwellen, wat nauwelijks tot sterk zichtbaar wordt in de halsstreek (struma of krop).
Een lichte hypothyroïdie leidt tot een vertraagde celwerking wat zich uit een allerlei aspecifieke klachten zoals lusteloosheid, moeheid, traagheid, kouwelijkheid, obstipatie, abnormale gewichtstoename, verminderd libido, concentratieproblemen, geheugenverlies, tragere hartslag, droge haren, haaruitval, droge huid, spierkrampen, gewrichtsklachten, depressiviteit, slechthorendheid, oedeem, vertraagde groei en ontwikkeling of sterfte van de foetus in de baarmoeder, zwangerschapscomplicaties, dwerggroei en mentale achterlijkheid (cretinisme) …
Gelukkig zijn de gevolgen van een milde hypothyroïdie omkeerbaar en kunnen de klachten al na enkele weken verdwijnen door toediening van een jodiumsupplement.
Bronnen van jodium
Ernstige tekorten zijn in België nooit echt beschreven. Wel zijn er in de jaren ’70 van de vorige eeuw marginale tekorten gezien bij de bevolking. Om die reden werden vanuit de gezondheidszorg maatregelen getroffen door jodium toe te voegen aan het bakkerszout. Op die manier zou iedereen die dagelijks enkele sneetjes brood eet bijna voldoende jodium binnenkrijgen.
Risicogroepen voor een jodiumtekort
Bij mensen met een schildklierafwijking, vaak ouderen, kan een overdosis jodium een hyperthyroïdie veroorzaken met symptomen zoals slecht slapen, zenuwachtigheid, overmatig zweten, een versnelde hartslag en een verhoogde bloeddruk, wat op zijn beurt het risico op een hartinfarct verhoogt.
Contra-indicaties en nevenwerkingen
En wat met de gratis jodiumtabletten in geval van een nucleair incident?
Bij een nucleair incident waarbij radioactief jodium vrijkomt, is de inname van stabiel jodium, naast de andere beschermingsmaatregelen, een efficiënte manier om de schildklier te beschermen. Vooral bij kinderen is de bescherming van de schildklier tegen een besmetting door radioactief jodium belangrijk om kankers op lange termijn te voorkomen. De doeltreffendheid van deze maatregel hangt af van het moment waarop het stabiel jodium ingenomen wordt. Door op het juiste moment stabiel, of niet-radioactief jodium in te nemen, zorg je ervoor dat de schildklier zich al verzadigt voordat het radioactieve jodium op je afkomt.
Opgelet:
Met de oorlog in Oekraïne wordt er weer heel wat geschreven rond het sporenelement jodium. De Belgische overheid voorziet gratis jodiumtabletten als maatregel om je voor te bereiden op een nucleair incident. Mocht er in Oekraïne radioactieve jodium vrijkomen, dan kan dit gevolgen hebben voor de naburige landen. De situatie in Oekraïne wordt echter van dichtbij opgevolgd door zowel de Belgische als de Europese overheden en in het bijzonder door het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC). Op het ogenblik dat we deze blog schrijven is er geen gevaar voor de Belgische bevolking. Het heeft dus momenteel geen zin om je gratis jodiumtabletten af te halen bij je apotheek. Toch willen we van de gelegenheid gebruik maken om iets meer te vertellen over jodium.
Wat is jodium?
Jodium is een sporenelement dat van nature in kleine hoeveelheden voorkomt in het menselijk lichaam. De schildklier gebruikt jodium als bouwsteen voor de schildklierhormonen die een belangrijke rol spelen in de werking van de lichaamscellen en de groei van de organen. Voor volwassenen is jodium onder andere nodig voor de regulering van de hartslag en de bloeddruk. Bij kinderen spelen schildklierhormonen ook een rol bij de groei van de botten, de spieren, het zenuwweefsel en vooral het hersenweefsel.
Hoeveel jodium hebben we nodig?
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) moeten pasgeboren kinderen dagelijks 50 tot 120 µg jodium opnemen, volwassenen tot 150 µg en zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven zelfs 200 µg. In België behoort de jodiumvoorziening tot de laagste van Europa. De gemiddelde opname van volwassenen geraakt niet aan de 50 à 60 µg per dag, wat nauwelijks de helft is van de aanbevolen hoeveelheid. En dat kan vooral voor zwangere vrouwen en baby’s tot ernstige gezondheidsproblemen leiden.
Waarvoor dient jodium?
- Jodium is een belangrijke bouwsteen voor de aanmaak van de schildklierhormonen T3 (trijodothyronine) en T4 (thyroxine), die nodig zijn voor een goede schildklierfunctie en diverse andere fysiologische processen. T3 en T4 bevatten respectievelijk drie en vier jodiumatomen. Met behulp van een enzym wordt van T4 een jodiumatoom verwijderd waardoor T4 omgezet wordt naar de fysiologisch actievere vorm T3, die 3 tot 4x krachtiger is dan T4.
Schildklierhormonen zijn noodzakelijk tijdens de groei, voor de ontwikkeling van het zenuwstelsel, het basaalmetabolisme en de regulatie van de vet-, eiwit- en koolhydraatstofwisseling. De schildklierhormonen hebben een regulerende functie in de lever, de hypofyse, de spieren en de ontwikkelende hersenen. - Jodium draagt bij tot een normale cognitieve functie, normale neurologische functies, een normaal energiemetabolisme en het behoud van een normale huid
- Jodium wordt via de placenta en de moedermelk doorgegeven aan het kind en is belangrijk voor de ontwikkeling en groei van het kind.
Jodiumtekort kan leiden tot uiteenlopende gezondheidsproblemen. Aangezien het lichaam bij een tekort eerst jodium uit de voorraad van de schildklier gaat putten, duurt het jaren voordat een jodiumtekort tot uiting komt. Als de reserves beginnen te slinken ontstaat een tekort aan schildklierhormonen (hypothyroïdie). In sommige gevallen tracht de schildklier ondanks een jodiumtekort toch nog schildklierhormonen te produceren. Daardoor begint de schildklier te zwellen, wat nauwelijks tot sterk zichtbaar wordt in de halsstreek (struma of krop).
Een lichte hypothyroïdie leidt tot een vertraagde celwerking wat zich uit een allerlei aspecifieke klachten zoals lusteloosheid, moeheid, traagheid, kouwelijkheid, obstipatie, abnormale gewichtstoename, verminderd libido, concentratieproblemen, geheugenverlies, tragere hartslag, droge haren, haaruitval, droge huid, spierkrampen, gewrichtsklachten, depressiviteit, slechthorendheid, oedeem, vertraagde groei en ontwikkeling of sterfte van de foetus in de baarmoeder, zwangerschapscomplicaties, dwerggroei en mentale achterlijkheid (cretinisme) …
Gelukkig zijn de gevolgen van een milde hypothyroïdie omkeerbaar en kunnen de klachten al na enkele weken verdwijnen door toediening van een jodiumsupplement.
Bronnen van jodium
- Melk zou de beste jodiumbron zijn. De hoeveelheid jodium in melk is echter erg
wisselend en sterk afhankelijk van het gebruik van jodium in de boerderij, niet enkel ter verrijking van het vee maar ook als desinfectans. - Jodium zit rijkelijk in zeewater. Vandaar dat voedsel uit de zee ook een interessante jodiumbron is zoals vis, schelpdieren en zeewier, vooral kelp. Volgens de Hoge Gezondheidsraad is wonen aan de zee geen significante determinant (of niet meer) voor de aanbreng van jodium (2013).
- Kelp is een natuurlijke bron met een zeer hoog jodiumgehalte. Dit bruine zeewier heeft een grote voedingswaarde en bevat naast jodium ook veel vitaminen, mineralen, eiwitten en antioxidanten.
- Eieren en graanproducten leveren een kleine hoeveelheid jodium.
Ernstige tekorten zijn in België nooit echt beschreven. Wel zijn er in de jaren ’70 van de vorige eeuw marginale tekorten gezien bij de bevolking. Om die reden werden vanuit de gezondheidszorg maatregelen getroffen door jodium toe te voegen aan het bakkerszout. Op die manier zou iedereen die dagelijks enkele sneetjes brood eet bijna voldoende jodium binnenkrijgen.
Risicogroepen voor een jodiumtekort
- Mensen die bepaalde voedingstendensen volgen:
- Zoutarm dieet ter preventie van hart- en vaatziekten
- Verminderde broodconsumptie door het volgen van een koolhydraatarm of glutenvrij dieet
- Kiezen voor biologisch of zelfgebakken brood
- Een vegetarische of veganistische levensstijl
- Het weren van bepaalde voedingsmiddelen omwille van een allergie zoals koemelk, eieren, vis …
- Interfererende stofjes in de voeding
Ook bevatten sommige voedingsmiddelen stofjes zoals goitrogenen die de aanmaak van schildklierhormonen vertragen omdat ze interfereren met de jodiumopname in de schildklier. Deze van nature voorkomende stofjes zitten onder andere in soja, cassave (maniok), spinazie en koolsoorten zoals spruitjes en broccoli.
- Zwangerschap
Een optimale schildklierhormoonproductie is van vitaal belang voor de ontwikkeling en de groei van de foetus een de ontwikkeling van de hersenen van de foetus. Tijdens de zwangerschap is er dus een verhoogde behoefte aan jodium voor de aanmaak van meer schildklierhormoon. Jodiumtekort tijdens de zwangerschap verhoogt het risico op zwangerschapscomplicaties zoals miskraam, zwangerschapshypertensie, pre-eclampsie en afsterven van de foetus in de baarmoeder. Daarnaast kan jodiumtekort leiden tot een verminderde cognitieve en mentale ontwikkeling bij de foetus. Ook gedurende de borstvoedingsperiode is voldoende jodiumaanvoer belangrijk voor een optimale groei en neurologische ontwikkeling van het jonge kind.
- Fibrocysteuze mastopathie
Deze goedaardige aandoening van het borstklierweefsel gaat meestal gepaard met pijn en gevoeligheid. Klinische studies wijzen uit dat jodiumsuppletie de pijnintensiteit significant vermindert en er een duidelijke verbetering optreedt van het fibrocysteuze weefsel.
- Cognitieve ontwikkeling
Een jodiumtekort heeft ook gevolgen voor de ontwikkeling en het behoud van de cognitieve vaardigheden bij opgroeiende kinderen en volwassenen. Studies laten een duidelijk verband zien tussen jodiumgebrek en verlaagde IQ-scores en de leesvaardigheid bij kinderen. Bij volwassenen kan een jodiumtekort leiden tot een verminderd denk- en reactievermogen of concentratie- en geheugenproblemen.
- Roken verhoogt de jodiumbehoefte.
Wat bij teveel jodium?
Het risico op problemen door een teveel aan jodium is uiterst beperkt. Normaalgezien is de jodiumopname een zelfregulerend systeem. Wordt er teveel aangevoerd, dan schroeft de schildklier de opname terug, zodat niet meer jodium opgenomen wordt dan nodig is voor de aanmaak van schildklierhormonen. Het overtollige jodium wordt via de urine afgevoerd.Bij mensen met een schildklierafwijking, vaak ouderen, kan een overdosis jodium een hyperthyroïdie veroorzaken met symptomen zoals slecht slapen, zenuwachtigheid, overmatig zweten, een versnelde hartslag en een verhoogde bloeddruk, wat op zijn beurt het risico op een hartinfarct verhoogt.
Contra-indicaties en nevenwerkingen
- Jodiumsuppletie dient vermeden te worden bij mensen met auto-immuun schildklieraandoeningen zoals de ziekte van Hashimoto en de ziekte van Graves.
- Bij overgevoeligheid voor jodium kan een allergische reactie optreden.
- Jodiumsuppletie kan in sommige gevallen een ontstoken neusslijmvlies (rhinitis), acne, zwakheid of een slechte adem (halitose) veroorzaken.
- Gebruik geen jodium bij radiologisch onderzoek met jodiumhoudende contrastmiddelen.
- Gebruik een jodiumsupplement niet gelijktijdig met goitrogene voedingsmiddelen (vooral sojaproducten).
- Als je jodiumbevattende of andere medicijnen gebruikt, raadpleeg altijd eerst je arts of therapeut.
En wat met de gratis jodiumtabletten in geval van een nucleair incident?
Bij een nucleair incident waarbij radioactief jodium vrijkomt, is de inname van stabiel jodium, naast de andere beschermingsmaatregelen, een efficiënte manier om de schildklier te beschermen. Vooral bij kinderen is de bescherming van de schildklier tegen een besmetting door radioactief jodium belangrijk om kankers op lange termijn te voorkomen. De doeltreffendheid van deze maatregel hangt af van het moment waarop het stabiel jodium ingenomen wordt. Door op het juiste moment stabiel, of niet-radioactief jodium in te nemen, zorg je ervoor dat de schildklier zich al verzadigt voordat het radioactieve jodium op je afkomt.
Opgelet:
- Stabiel jodium biedt enkel bescherming tegen de mogelijke gevolgen van een nucleair ongeval waarbij radioactief jodium vrijkomt, maar niet tegen andere radioactieve stoffen. Ga in het tweede geval schuilen en voorkom dat de lucht in huis besmet geraakt.
- Jodiumtabletten zijn geneesmiddelen. Neem ze nooit op eigen initiatief en wacht op de juiste aanbevelingen van de overheid.
- Momenteel moet je dus nog niet achter je gratis jodiumtabletten gaan bij de apotheek
