Osteoporose – Ontstaan, diagnose en behandeling
Wat is osteoporose?
Osteoporose, ook wel botontkalking genoemd, is een chronische aandoening van het skelet waarbij de botmassa afneemt en het botweefsel structureel afbreekt zodat het steeds brozer wordt. Zoals je het in het woord kunt horen betekent osteoporose letterlijk poreuze botten. Deze aandoening begint in alle stilte en zet zich sluimerend verder totdat het bot zo fragiel is dat het gemakkelijk breekt. De meest voorkomende botbreuken ten gevolge van botontkalking zijn pols-, wervel- en heupfracturen.
Als osteoporose niet tijdig behandeld wordt, kunnen er ernstige gevolgen zijn. Breuken ter hoogte van de wervels gaan meestal gepaard met rugpijn, kleiner worden en krommer worden van de wervelkolom. Bij breuken ter hoogte van de heup is een operatie zo goed als onvermijdelijk. Na de hospitalisatie volgt een lange herstelperiode. Een jaar na de operatie kan zowat 40% van de patiënten niet meer lopen zonder stok of rollator en is 80% van de patiënten niet meer in staat om dagelijkse activiteiten alleen te doen zoals koken, autorijden, boodschappen doen …
De gevolgen van osteoporose zijn dus niet te onderschatten. Gelukkig kun je zelf een belangrijke rol spelen in het helpen voorkomen ervan en bestaan er tegenwoordig doeltreffende behandelingen.
Hoe ontstaat osteoporose?
Bot bestaat uit levend weefsel dat continu vernieuwd wordt door een cyclisch proces van botopbouw en botafbraak. Tot de leeftijd van ongeveer 30 jaar wordt er meer bot aangemaakt dan afgebroken zodat ze zwaarder en steviger worden. Eens de maximale piekbotmassa bereikt is, blijft de aanmaak ongeveer gelijk aan de afbraak. Bij het ouder worden gaat de balans echter in de andere richting hellen en wordt de botafbraak groter dan de aanmaak. Vooral bij vrouwen vanaf de menopauze kan de botafbraak zeer snel gaan.
Wie wordt getroffen door osteoporose?
Osteoporose komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit komt door de hormonale veranderingen tijdens de menopauze. De vrouwelijke geslachtshormonen (oestrogenen) spelen een belangrijke rol in het aanmaakproces van beenderweefsel en beschermen op die manier de vrouw tijdens haar vruchtbare levensjaren tegen botontkalking. Bovendien hebben vrouwen een lagere piekbotmassa waardoor ze een grotere kans hebben om op oudere leeftijd osteoporose te ontwikkelen. De kans op osteoporose bij vrouwen ouder dan 50 jaar varieert tussen de 15 en 30%. Ook 1 op de 5 mannen kan osteoporose ontwikkelen, maar dan meestal op latere leeftijd dan bij vrouwen.
Andere risicofactoren om osteoporose te krijgen
Osteoporose is een sluipende ‘stille’ aandoening waar je in het begin niet zoveel van merkt. Vaak weet je niet dat je aan osteoporose lijdt en ontdek je het pas als je een fractuur oploopt door een lichte val of verkeerde beweging. Pols-, rib- en heupfracturen zijn gemakkelijk te herkennen. Wervelfracturen door een misstap of het heffen van een zwaar voorwerp, zijn minder gemakkelijk te herkennen. Een wervel die inzakt of breekt veroorzaakt meestal een acute pijn die vervolgens overgaat in chronische rugpijn.
Gevolgen van osteoporose
Een gebrek aan diagnose en nabehandeling leidt vaak tot een opeenvolging van breuken (fractuurcascade) kort na de eerste breuk. De gevolgen zijn niet min:
Osteoporose kan niet bepaald worden via een bloedonderzoek. Er bestaan wel labotests die een eventuele onderliggende oorzaak kunnen identificeren zoals een vitamine D-tekort, een verminderde nierwerking of een onderliggende ontsteking.
Om osteoporose en de mate waarin het skelet brozer wordt vroeg vast te stellen, dus voordat een breuk optreedt, kan er een botdichtheidsmeting (botdensitometrie) uitgevoerd worden. Met een DEXA-toestel (Dual Energy X-ray absorptionmetry) wordt via x-stralen de botdichtheid gemeten van de wervelzuil en de heup. Een dergelijke botmeting is pijnloos en duurt slechts 10 tot 15 minuten. Je ligt op een tafel terwijl röntgenopnames gemaakt worden van de wervels en de heup.
Het resultaat van de botmeting wordt voor volwassenen uitgedrukt in een T-score:
Wat kun je er zelf doen?
Om osteoporose te voorkomen of af te remmen is het van cruciaal belang om er een gezonde levensstijl op na te houden, die gebaseerd is op 3 belangrijke pijlers:
Naast een stevig calcium- en vitamine D-supplement, kan de arts ook een medicijn voorschrijven. Bisfosfonaten zijn de meest gebruikte medicijnen bij osteoporose. Deze medicijnen hechten zich vast aan het botoppervlak en deactiveren de botafbrekende cellen zodat de botopbouwende cellen meer kans hebben om hun werk te doen. Bisfosfonaten verminderen dus het botverlies en verhogen de botdichtheid zodat de botten minder gemakkelijk gaan breken. Sinds kort is bisfosfonaat te verkrijgen met een wekelijkse dosis vitamine D. Dit medicijn wordt minimum een half uur voor het ontbijt oraal ingenomen met een groot glas water. Belangrijk om weten is dat je gedurende minstens 30 minuten na de inname niet mag gaan liggen. Een behandeling duurt meestal 3 tot 5 jaar.
Besluit
Osteoporose is een stille, maar ernstige aandoening, die langzaam je botten doet verzwakken zonder dat je het merkt. Gelukkig kan osteoporose opgespoord en doeltreffend behandeld worden. Praat erover met je arts of therapeut.
Osteoporose, ook wel botontkalking genoemd, is een chronische aandoening van het skelet waarbij de botmassa afneemt en het botweefsel structureel afbreekt zodat het steeds brozer wordt. Zoals je het in het woord kunt horen betekent osteoporose letterlijk poreuze botten. Deze aandoening begint in alle stilte en zet zich sluimerend verder totdat het bot zo fragiel is dat het gemakkelijk breekt. De meest voorkomende botbreuken ten gevolge van botontkalking zijn pols-, wervel- en heupfracturen.
Als osteoporose niet tijdig behandeld wordt, kunnen er ernstige gevolgen zijn. Breuken ter hoogte van de wervels gaan meestal gepaard met rugpijn, kleiner worden en krommer worden van de wervelkolom. Bij breuken ter hoogte van de heup is een operatie zo goed als onvermijdelijk. Na de hospitalisatie volgt een lange herstelperiode. Een jaar na de operatie kan zowat 40% van de patiënten niet meer lopen zonder stok of rollator en is 80% van de patiënten niet meer in staat om dagelijkse activiteiten alleen te doen zoals koken, autorijden, boodschappen doen …
De gevolgen van osteoporose zijn dus niet te onderschatten. Gelukkig kun je zelf een belangrijke rol spelen in het helpen voorkomen ervan en bestaan er tegenwoordig doeltreffende behandelingen.
Hoe ontstaat osteoporose?
Bot bestaat uit levend weefsel dat continu vernieuwd wordt door een cyclisch proces van botopbouw en botafbraak. Tot de leeftijd van ongeveer 30 jaar wordt er meer bot aangemaakt dan afgebroken zodat ze zwaarder en steviger worden. Eens de maximale piekbotmassa bereikt is, blijft de aanmaak ongeveer gelijk aan de afbraak. Bij het ouder worden gaat de balans echter in de andere richting hellen en wordt de botafbraak groter dan de aanmaak. Vooral bij vrouwen vanaf de menopauze kan de botafbraak zeer snel gaan.
Wie wordt getroffen door osteoporose?
Osteoporose komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Dit komt door de hormonale veranderingen tijdens de menopauze. De vrouwelijke geslachtshormonen (oestrogenen) spelen een belangrijke rol in het aanmaakproces van beenderweefsel en beschermen op die manier de vrouw tijdens haar vruchtbare levensjaren tegen botontkalking. Bovendien hebben vrouwen een lagere piekbotmassa waardoor ze een grotere kans hebben om op oudere leeftijd osteoporose te ontwikkelen. De kans op osteoporose bij vrouwen ouder dan 50 jaar varieert tussen de 15 en 30%. Ook 1 op de 5 mannen kan osteoporose ontwikkelen, maar dan meestal op latere leeftijd dan bij vrouwen.
Andere risicofactoren om osteoporose te krijgen
- Mannen met te weinig geslachtshormonen
- Genetische voorbeschiktheid
- Roken en te veel alcohol drinken
- Bepaalde aandoeningen zoals reumatoïde artritis, suikerziekte (diabetes mellitus), chronische obstructieve longaandoening (COPD), overactieve schildklier (hyperthyroïdie), chronische nierziekte, chronische darmziekte…
- Langdurig gebruik van bepaalde medicijnen zoals glucocorticoïden (cortisone-achtige geneesmiddelen zoals Medrol)
- Onvoldoende lichaamsbeweging
- Te weinig calcium in de voeding en/of een tekort aan vitamine D waardoor het calcium minder goed geabsorbeerd kan worden vanuit de darm
Osteoporose is een sluipende ‘stille’ aandoening waar je in het begin niet zoveel van merkt. Vaak weet je niet dat je aan osteoporose lijdt en ontdek je het pas als je een fractuur oploopt door een lichte val of verkeerde beweging. Pols-, rib- en heupfracturen zijn gemakkelijk te herkennen. Wervelfracturen door een misstap of het heffen van een zwaar voorwerp, zijn minder gemakkelijk te herkennen. Een wervel die inzakt of breekt veroorzaakt meestal een acute pijn die vervolgens overgaat in chronische rugpijn.
Gevolgen van osteoporose
Een gebrek aan diagnose en nabehandeling leidt vaak tot een opeenvolging van breuken (fractuurcascade) kort na de eerste breuk. De gevolgen zijn niet min:
- Ziekenhuisopname, mogelijks verschillende keer na elkaar
- Chronische hevige nek- en/of rugpijn
- Meerdere ingezakte wervels leiden tot verlies van lichaamslengte en een kromme rug (kyfose).
- Verminderde zelfstandigheid
- Niet meer kunnen stappen zonder hulp van een wandelstok of looprek
- Versnelde aftakeling
Osteoporose kan niet bepaald worden via een bloedonderzoek. Er bestaan wel labotests die een eventuele onderliggende oorzaak kunnen identificeren zoals een vitamine D-tekort, een verminderde nierwerking of een onderliggende ontsteking.
Om osteoporose en de mate waarin het skelet brozer wordt vroeg vast te stellen, dus voordat een breuk optreedt, kan er een botdichtheidsmeting (botdensitometrie) uitgevoerd worden. Met een DEXA-toestel (Dual Energy X-ray absorptionmetry) wordt via x-stralen de botdichtheid gemeten van de wervelzuil en de heup. Een dergelijke botmeting is pijnloos en duurt slechts 10 tot 15 minuten. Je ligt op een tafel terwijl röntgenopnames gemaakt worden van de wervels en de heup.
Het resultaat van de botmeting wordt voor volwassenen uitgedrukt in een T-score:
- 0: het gemiddelde voor vrouwen tussen 20 en 30 jaar
- -1 of hoger: normaal
- -1 tot -2,5: licht tot matig gedaalde botdensiteit (osteopenie)
- -2,5 of lager: te lage botmassa (osteoporose)
Wordt een botdensitometrie terugbetaald door de mutualiteit?
Een botmeting wordt slechts om de 5 jaar terugbetaald door de mutualiteit, en enkel in volgende gevallen:- Bij breuken met uitzondering van de schedel, de halswervels, de vingers of de tenen
- Bij vrouwen ouder dan 65 jaar waarvan een familielid een heup gebroken heeft
- Bij personen met bepaalde risicoaandoeningen
Wat kun je er zelf doen?
Om osteoporose te voorkomen of af te remmen is het van cruciaal belang om er een gezonde levensstijl op na te houden, die gebaseerd is op 3 belangrijke pijlers:
- Dagelijks voldoende bewegen
Bewegen stimuleert de opslag van calcium in de botten. Bewegen verbetert de soepelheid, de bewegingscoördinatie en de spierkracht zodat je minder snel zult vallen. Inactiviteit zorgt voor een snellere demineralisatie van het bot. Probeer dus dagelijks minstens 30 minuten aan lichaamsbeweging met matige intensiteit te doen.
- Voldoende calciuminname
Een gezond en afwisselend eetpatroon dat voldoende rijk is aan calcium. Volwassenen hebben 950 mg calcium per dag nodig. Risicogroepen voor osteoporose wordt aangeraden om dagelijks 1 gram calcium extra in te nemen via een voedingssupplement.
- Voldoende vitamine D
Probeer dagelijks zo veel mogelijk buiten te komen om voldoende vitamine D op te doen. Vitamine D wordt immers in het lichaam aangemaakt onder invloed van zonlicht. Omdat dit vaak nog niet genoeg is, vooral voor risicogroepen voor osteoporose, wordt een dagelijks supplement van minstens 800 iE aangeraden. Meestal wordt een tablet of zakje voorgeschreven waarbij de Vitamine D en het calcium samen zitten. Op die manier kan de vitamine D op een doeltreffende manier het calcium uit de darmen opnemen.
Naast een stevig calcium- en vitamine D-supplement, kan de arts ook een medicijn voorschrijven. Bisfosfonaten zijn de meest gebruikte medicijnen bij osteoporose. Deze medicijnen hechten zich vast aan het botoppervlak en deactiveren de botafbrekende cellen zodat de botopbouwende cellen meer kans hebben om hun werk te doen. Bisfosfonaten verminderen dus het botverlies en verhogen de botdichtheid zodat de botten minder gemakkelijk gaan breken. Sinds kort is bisfosfonaat te verkrijgen met een wekelijkse dosis vitamine D. Dit medicijn wordt minimum een half uur voor het ontbijt oraal ingenomen met een groot glas water. Belangrijk om weten is dat je gedurende minstens 30 minuten na de inname niet mag gaan liggen. Een behandeling duurt meestal 3 tot 5 jaar.
Besluit
Osteoporose is een stille, maar ernstige aandoening, die langzaam je botten doet verzwakken zonder dat je het merkt. Gelukkig kan osteoporose opgespoord en doeltreffend behandeld worden. Praat erover met je arts of therapeut.
