Teken – Tekenbeten – Ziekte van Lyme

11 augustus 2023

Teken en de ziekte van Lyme door tekenbeten

Teken (Ixodida) zijn een diverse groep van parasitaire geleedpotigen die behoren tot de klasse van spinachtigen (Arachnida). Ze worden vaak geassocieerd met warme, vochtige omgevingen en komen wereldwijd voor, van gematigde tot tropische gebieden. Teken zijn bekend vanwege hun vermogen om zich te hechten aan gewervelde dieren, waaronder mensen, en zich te voeden met hun bloed. Ze spelen een cruciale rol in het ecosysteem, maar kunnen ook ziekten overdragen zoals o.a. de bekende ziekte van Lyme, anaplasmose en TBE.

Wat zijn teken?

Teken zijn kleine, bruinzwarte bloedzuigende parasieten. Hoewel ze nauw verwant zijn aan de mijten, behoren ze tot de spinachtigen. Voor hun ontwikkeling hebben ze steeds een bloedmaaltijd nodig. Daarom bijten ze zoogdieren waaronder mensen, maar ook vogels en soms zelfs reptielen en amfibieën. Er zijn twee grote families: de schildteken met een hard lijfje en de lederteken met een zacht lijfje.

De anatomie van de teek

Teken hebben een unieke lichaamsstructuur die hen onderscheidt van andere geleedpotigen. Ze hebben vier paar poten, wat resulteert in acht poten bij volgroeide exemplaren. Hun lichaam bestaat uit twee delen:

Het lichaam is rond tot ovaal en plat en wordt bolvormig als het volgezogen is. Hiertoe beschikt ze over een zeer rekbare huid.
De kop (gnathosoma of capitulum) is zeer klein, gefuseerd met het borststuk en nauwelijks zichtbaar. De kop draagt verschillende monddelen, de gepaarde delen aan weerszijden worden palpen genoemd. In het midden doet de zuigsnuit (hypostoom) denken aan een tong, een soort steekorgaan met weerhaken. De zuigsnuit wordt beschermd door twee cheliceren die helpen bij de doorboring van de huid. In haar speeksel zit een verdovende stof en een stof die de bloedstolling tegengaat.

De levenscyclus van de teek

Een teek heeft vier levensstadia. Het ontwikkelingsstadium en de soort bepalen de grootte van een teek.

Eitjes
Larven tijdens de eerste levensfase zijn 0,5 tot 1 millimeter groot en hebben zes poten.
Nimfen zijn 2 tot 3,5 millimeter groot en hebben acht poten
Volwassen teken zijn 7 tot 15 millimeter groot en hebben nog steeds acht poten.

In elk stadium hebben ze een bloedmaaltijd nodig om zich verder te ontwikkelen naar het volgende stadium. Teken kunnen gedurende hun hele levenscyclus verschillende gastheren hebben. De gastheren van teken variëren afhankelijk van de tekensoort en het levensstadium van de teek. Sommige teken kunnen zich voeden met verschillende soorten dieren, waaronder vogels, knaagdieren, reptielen en zoogdieren. Andere tekensoorten hebben specifieke voorkeuren voor een bepaalde gastheersoort. Dat kunnen ook mensen zijn.

Waar komen teken voor?

Teken leven zowat overal: in bossen, heide, weilanden, parken, tuinen en duinen. Teken kunnen niet springen, vliegen of vallen uit bomen om je te bijten. Ze verschuilen zich op de bodem tussen de bladeren of in hoog gras en struiken, wachtend op voorbijkomende mensen of dieren. Eenmaal ze op je lichaam gekropen zijn, wat je meestal niet voelt, zoeken ze een geschikt warm plekje om zich vast te hechten en bloed op te zuigen. Een beet van een teek is vaak onschuldig en pijnloos, maar wanneer de teek besmet is met een bacterie, kan je er ziek van worden.

Wanneer komen teken voor?

Teken komen het hele jaar door voor, maar zijn vooral actief tussen maart en oktober, als de buitentemperaturen meer dan 7 tot 10°C bedragen. De meeste tekenbeten worden in mei, juni en juli opgetekend, omdat het weer dan warmer is en er meer mensen de natuur in trekken.

Wat zijn tekenbeten?

De meeste teken zijn parasieten die zich buiten het lichaam van hun gastheer voeden (ectoparasieten). Ze hechten zich meestal vast aan hun gastheer door hun scherpe monddelen (chelicerae) in de huid te steken. Vervolgens voeden ze zich met bloed door kleine wondjes te maken en speeksel in te spuiten dat antistollingsmiddelen bevat om het bloed gemakkelijker te laten stromen. Dit voedingsproces kan enkele dagen tot een week duren, afhankelijk van de tekensoort en het geslacht.
Een tekenbeet is pijnloos omdat er in het speeksel ook verdovingsstoffen zitten. Je voelt ze dus niet bijten. En omdat een teek houdt van warme plekjes zoals knieholtes, liezen, bilspleet, navel en oksels, zie je ze vaak niet direct zitten.
Je herkent een tekenbeet vooral als de teek zich nog aan het volzuigen is. Dan zie je een donker puntje verschijnen dat vasthangt aan je huid. Dat puntje heeft veel gelijkenis met een sproetje of moedervlekje. Een teek geeft echter een beetje mee en lijkt soms ietwat te kantelen. Een volgezogen teek is groter en bolvorming en ook duidelijker te herkennen.
Als de teek niet meer vastzit in de huid, dan is de tekenbeet niet meer te onderscheiden van bijvoorbeeld een muggenbeet.

Hoeveel last ondervind je van een tekenbeet?

Eigenlijk voel je een tekenbeet zo goed als niet, hooguit achteraf een beetje jeuk. Een teek kan echter verschillende bacteriën en virussen met zich dragen. Als die je bijt, kan ze het virus of de bacterie samen met haar speeksel in je lichaam spuiten.

Ziekte van Lyme
De bekendste ziekte die door een teek wordt overgedragen op de mens, is de ziekte van Lyme, veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi. Niet alle mensen die gebeten worden door een teek worden ziek. Naar huidige schatting zijn ongeveer 1 op de 5 teken besmet met de borrelia bacterie. Tijdens een studie in 2017 met besmette teken, werd de besmettingsgraad geschat op 14% zowel in Vlaanderen als in Wallonië.
Om de ziekte van Lyme te kunnen over te brengen, moet de teek minstens twaalf uur aan de huid vastgehecht blijven. De symptomen van de ziekte van Lyme kunnen variëren van milde griepachtige symptomen tot ernstige neurologische problemen, hartritmestoornissen, gelaatspierverlamming en gewrichtsontsteking als de infectie niet op tijd wordt behandeld. Merk je binnen de maand na een tekenbeet een rode vlek of grote rode kringen rond de beet of griepachtige symptomen, dan is de kans groot dat je de ziekte van Lyme hebt. Raadpleeg dan zeker je huisarts. Dit kan goed behandeld worden met antibiotica. Opgelet: preventief antibiotica slikken heeft totaal geen zin.
Hersen(vlies)ontsteking (TBE)
Een andere ziekte die je door een tekenbeet zou kunnen krijgen is een virale hersen(vlies)ontsteking (tick-borne encephalitis - TBE). Gelukkig zijn er in België nog maar weinig teken die met dit virus besmet zijn. Weet echter wel dat er voor deze virale infectie een vaccin bestaat dat voor een aantal (Europese) landen aangeraden wordt als je bijvoorbeeld gaat kamperen in de natuur.
Anaplasmose
Bij overdracht van de bacterie Anaplasma phagocytophilum, ontstaat anaplasmose. Deze bacteriële ziekte wordt gekenmerkt door een aantal griepachtige symptomen die 5 à 15 dagen na de tekenbeet verschijnen zoals hoge koorts (39°C of meer), spierpijn, hoofdpijn en soms ook gewrichtspijn. Gelukkig zijn er in België nauwelijks tot geen gevallen bekend.

Wat kun je doen om tekenbeten te voorkomen?

Draag beschermende kleding die je armen en benen zoveel mogelijk beschermen. Draag dus tijdens je natuurwandelingen bij voorkeur lange mouwen, lange broekspijpen en gesloten schoenen. En stop je broekspijpen zo nodig in je kousen.
Blijf in bossen zoveel mogelijk op paden en vermijd velden met hoog gras en struikgewas, waar teken graag op je wachten.
Moet je toch door hoog gewas, draag lichtgekleurde kleding zodat je de teken gemakkelijker kunt zien.
Onderhoud regelmatig je tuin door te maaien en struiken en bladeren rond het huis te verwijderen zodat je de tekenpopulatie in toom kunt houden.
Gebruik insectenwerende middelen zoals DEET op je onbedekte huid en eventueel zelfs op je kleding.
Controleer na elke wandeling je volledige lichaam op de aanwezigheid van teken. Inspecteer jezelf, je gezinsleden en je huisdieren.
Als je teken ziet, verwijder ze voorzichtig bij de kop met een speciale tekenpincet. Doe dit rustig en in één beweging.
Heb je geen tekenverwijderaar bij de hand, maak dan eventueel een lus met een dunne draad of vraag aan iemand met scherpe nagels om de teek er in één keer uit te halen. Duw nooit zijn buik plats en smeer niets op de teek voor het verwijderen. Desinfecteer de zone rond de tekenbeet na het verwijderen.
Na het verwijderen van de teek/teken is het belangrijk om de tekenbeetplaatsen gedurende minstens nog 1 maand in het oog te houden.
Raadpleeg je huisarts als je een rode uitbreidende kring ziet opkomen rond de tekenbeet of bij optreden van koorts, spierpijn en/of gewrichtspijn.

CONCLUSIE

Teken zijn intrigerende maar potentieel gevaarlijke parasieten die een essentiële rol spelen in het ecosysteem. Hoewel ze ziekten kunnen verspreiden, kunnen we door voorzorgsmaatregelen te nemen het risico op beten en ziekten minimaliseren. Het is belangrijk om te leren hoe je tekenbeten kunt voorkomen en hoe je teken veilig kunt verwijderen om gezondheidsproblemen te voorkomen.