acute-and-chronische-stress-aanslag-op-lichaam-and-geest-medibib
Ook wel eens last van stress?
Een ‘gezonde portie stress’ maken we allemaal wel eens mee. Zo is iedereen wel eens nerveus om naar de tandarts te gaan, studenten hebben vaak last van examenstress en als onze bus maar niet aankomt, kan het wel eens zijn dat we intussen onze nagels eraf gebeten hebben … Marktonderzoek toont aan dat meer dan de helft van de Belgen last heeft van stress. De uitlokkingsfactoren en de klachten van stress zijn voor iedereen verschillend maar de algemene kenmerken zijn opvallend dezelfde: je hebt het gevoel de controle te verliezen, je voelt je overmand door de situatie, je stelt jezelf in vraag en/of je geraakt er soms zelfs helemaal door verlamd.
Maar wat als stress je leven begint te beheersen? Als we de balans tussen onze draagkracht en de draaglast beginnen te verliezen? En wat doet chronische stress met ons lichaam? We leren het allemaal in dit artikel.
Wat is stress eigenlijk?
Stress is een toestand van lichamelijke of geestelijke gespannenheid die het gevolg is van een fysische, psychische of sociale druk van buitenaf. Daarop ontstaat er in het lichaam een hormonale en nerveuze reactie waarbij een natuurlijk overlevingsmechanisme in werking treedt. Je hart gaat sneller kloppen, je spieren spannen zich op, je gaat sneller ademen, je lichaam produceert meer energie, je wordt alerter, meer geconcentreerd … kortom, je lichaam komt in een staat van paraatheid om te reageren. Tegelijk worden andere lichaamsfuncties die op dat ogenblijk niet nodig zijn op een lager pitje gezet.
Stress is niet per se ongezond. We hebben allemaal stress in zekere mate nodig om goed te kunnen functioneren. Acute stress is eigenlijk een beschermingsreactie van ons lichaam en onze hersenen die we uit de oertijd hebben overgehouden om in leven te blijven: om weg te lopen of te handelen in geval van gevaar.
Maar als de stress chronisch wordt, is er wel een probleem. Ons lichaam bevindt zich dan voortdurend in alarmfase en de non-stop stressrespons zorgt ervoor dat het lichaam niet meer kan herstellen. In dit geval is er ongetwijfeld sprake van ongezonde stress.
Wat is het verschil tussen acute en chronische stress?
De fysiologische mechanismen achter een stressrespons
Als je voortdurend in overdrive leeft en je stressklachten negeert kom je in een vicieuze cirkel van ongezonde stress terecht en kunnen je klachten gaan verergeren en een aanslag plegen op je lichaam en/of bestaande gezondheidsproblemen gaan verergeren:
Besluit
Negeer je lichaamssignalen niet als je voortdurend in overdrive leeft. Dit kan nefaste gevolgen hebben voor je gezondheid en het is vaak zeer moeilijk om hier weer uit te geraken. Zorg er dus voor dat het niet zover komt door voldoende ontspanningsmomenten in je leven in te plannen. Lukt dat niet, roep desnoods de hulp in van een deskundige zoals een psycholoog of doe aan sport, yoga, mindfullness, relaxatietherapie, ga regelmatig wandelen in de natuur …Stay tuned but keep cool!
Een ‘gezonde portie stress’ maken we allemaal wel eens mee. Zo is iedereen wel eens nerveus om naar de tandarts te gaan, studenten hebben vaak last van examenstress en als onze bus maar niet aankomt, kan het wel eens zijn dat we intussen onze nagels eraf gebeten hebben … Marktonderzoek toont aan dat meer dan de helft van de Belgen last heeft van stress. De uitlokkingsfactoren en de klachten van stress zijn voor iedereen verschillend maar de algemene kenmerken zijn opvallend dezelfde: je hebt het gevoel de controle te verliezen, je voelt je overmand door de situatie, je stelt jezelf in vraag en/of je geraakt er soms zelfs helemaal door verlamd.
Maar wat als stress je leven begint te beheersen? Als we de balans tussen onze draagkracht en de draaglast beginnen te verliezen? En wat doet chronische stress met ons lichaam? We leren het allemaal in dit artikel.
Wat is stress eigenlijk?
Stress is een toestand van lichamelijke of geestelijke gespannenheid die het gevolg is van een fysische, psychische of sociale druk van buitenaf. Daarop ontstaat er in het lichaam een hormonale en nerveuze reactie waarbij een natuurlijk overlevingsmechanisme in werking treedt. Je hart gaat sneller kloppen, je spieren spannen zich op, je gaat sneller ademen, je lichaam produceert meer energie, je wordt alerter, meer geconcentreerd … kortom, je lichaam komt in een staat van paraatheid om te reageren. Tegelijk worden andere lichaamsfuncties die op dat ogenblijk niet nodig zijn op een lager pitje gezet.
Stress is niet per se ongezond. We hebben allemaal stress in zekere mate nodig om goed te kunnen functioneren. Acute stress is eigenlijk een beschermingsreactie van ons lichaam en onze hersenen die we uit de oertijd hebben overgehouden om in leven te blijven: om weg te lopen of te handelen in geval van gevaar.
Maar als de stress chronisch wordt, is er wel een probleem. Ons lichaam bevindt zich dan voortdurend in alarmfase en de non-stop stressrespons zorgt ervoor dat het lichaam niet meer kan herstellen. In dit geval is er ongetwijfeld sprake van ongezonde stress.
Wat is het verschil tussen acute en chronische stress?
- Acute stress
Acute stress ervaar je vlak voor je moet presteren zoals een examen, een sportwedstrijd, een sollicitatiegesprek, maar ook voor een doktersbezoek, bij vliegangst, als je iets voor het eerst moet doen. Deze vorm van stress kenmerkt zich door angst voor die ene bepaalde situatie of het onbekende. Aangezien acute stress van korte duur is herstelt de emotionele balans zich heel snel en verdwijnen de klachten zo goed als onmiddellijk.
- Chronische stress
Als een stresssituatie aanhoudend is, intens is of zich vaak herhaalt, zoals bij financiële problemen, het verlies van een dierbare, een kind dat ernstig ziek is, nachtlawaai, blaffende honden in de buurt, voortdurend onder druk moeten werken, dan komt er een moment dat je het niet meer aankunt en/of er zelfs aan ten onder gaat. Bij chronische stress krijg je onvoldoende ontspanning en kom je onvoldoende tot rust. Je ziet je draagkracht afnemen. Bij een aanhoudende disbalans tussen spanning en ontspanning geraak je mentaal overspannen en lichamelijk uitgeput of ‘opgebrand’ (burn-out). Dan worden zelfs de dagdagelijkse dingen je te veel.
De fysiologische mechanismen achter een stressrespons
- Acute stress
Deze vorm van stress lokt onmiddellijk een vecht- of vluchtreactie uit wat niets anders is dan een verdedigingsmechanisme van het lichaam dat optreedt als de hersenen een acuut gevaar detecteren. Deze stressrespons dateert nog uit de oertijd toen onze voorouders plots oog in oog konden staan met een roofdier. Je kon dan twee beslissingen nemen: vechten of vluchten. In beide gevallen komt veel van de neurotransmitterstof adrenaline vrij die zijn boodschap supersnel via de zenuwbanen aan het hele lichaam doorgeeft zodat het kan overschakelen naar de overlevingsmodus: je hart klopt sneller, je bloeddruk stijgt, je ademt sneller om meer zuurstof naar je spieren, je hart en je hersenen te brengen, je suikerreserves worden vrijgegeven om meer energie te produceren, je spieren spannen zich op, het bloed trekt weg daar waar het minder nodig is zoals je spijsverteringsstelsel en je gezicht, je haren komen overeind te staan, je krijg kippenvel, je handen worden kouder, het zweet breekt je uit, je wordt veel alerter, je pupillen verwijden zich, je pijngrens wordt aanzienlijk verhoogd … Kortom, je lichaam komt in opperste staat van paraatheid.
Vaak zien we ook mensen letterlijk ‘bevriezen’ bij acute stress. Wanneer de hersenen niet voldoende tijd krijgen of informatie ontvangen om bij een dreigend gevaar de beste beslissing te nemen bij een gevaar, kan dit ervoor zorgen dat je instinctief gaat verstijven. Ook deze reactie heeft een evolutionaire oorzaak. Bevriezen zorgt er immers voor dat je beter opgaat in je omgeving of de natuur en daardoor minder zichtbaar bent voor je aanvaller.
Kenmerkend voor acute stress is ook dat als de uitlokkende factor geweken is, de stressrespons gaat luwen en het lichaam terug in balans komt.
- Chronische stress
In onze huidige samenleving doen zich nauwelijks nog levensbedreigende situaties voor. Anderzijds worden we meer en meer geconfronteerd met langdurige stresssituaties. Hierdoor maakt het lichaam niet alleen voortdurend catecholamines (adrenaline, noradrenaline en dopamine) aan, maar ook veel van het stresshormoon cortisol. De hormonale stressrespons is veel trager dan de stressrespons door neurotransmitters via de zenuwbanen. Cortisol heeft tot doel energie te mobiliseren op langere termijn zodat het lichaam kan blijven functioneren. In normale omstandigheden kent de basale cortisolconcentratie een dag- en nachtritme (circadiaans ritme) wat betekent dat er ’s morgens bij het ontwaken veel van dit hormoon aanwezig is en dat de hoeveelheid daalt naarmate de dag verstrijkt totdat het ’s nachts zijn minimum bereikt. Normaal gezien handhaaft cortisol een evenwichtige bloedsuikerspiegel, een gezonde bloeddruk en vochtbalans en een goede immuunrespons met weerstand tegen ontstekingen.
Als de stress echter aanhoudt gaat het lichaam dag en nacht cortisol produceren zodat het lichaam in overdrive blijft doordraaien, wat nefaste gevolgen heeft voor de gezondheid aangezien er geen herstel meer kan plaatsvinden. Bovendien veranderen de goede effecten van cortisol in afbraakeffecten (katabole effecten). Om energie te blijven vinden uit glucose, gaat het lichaam spierweefsel (eiwitten) afbreken om er glucose van te maken en ga je zelf ook (te) veel koolhydraten eten om aan de vraag van je lichaam te voldoen. De gevolgen van te veel suikers eten hebben we al uitvoerig besproken in vorige artikelen: overgewicht, insulineresistentie, diabetes type 2, toenemende bloedvetten zoals triglyceriden …
- Lichamelijke (somatische) klachten
- Onverklaarbare en/of aanhoudende vermoeidheid tot uitputting
- Verminderde eetlust
- Onbeheersbare drang naar zoet
- Gevoeliger voor pijn: spierpijn, hoofdpijn, migraine, rugpijn, maagpijn,
- Spijsverteringsproblemen: darmkrampen, prikkelbare darm
- Verminderde weerstand tegen ziekte en infecties
- Hartkloppingen
- Verergering van aandoeningen: migraine, rugklachten, fibromyalgie,
- Psychische symptomen
- In overdrive blijven: gespannenheid, niet meer tot rust kunnen komen en voortdurend opgejaagd zijn
- Irritatie, prikkelbaarheid, humeurigheid
- Huilbuien
- Stemmingswisselingen
- Piekeren
- Angst
- Onverschilligheid
- Onzekerheid, verminder zelfvertrouwen, negatief zelfbeeld
- Opflakkering van eerder doorgemaakte psychische problemen: angst, depressie, verslaving
- Gedragsveranderingen
- Slecht slapen, slapeloosheid
- Futloosheid, lusteloosheid, levensmoeheid
- Concentratieproblemen, vergeetachtigheid
- Besluiteloosheid
- Minder goed kunnen presteren en meer fouten maken
- Isolerend gedrag, zich terugtrekken van de buitenwereld, vrienden en familie
Als je voortdurend in overdrive leeft en je stressklachten negeert kom je in een vicieuze cirkel van ongezonde stress terecht en kunnen je klachten gaan verergeren en een aanslag plegen op je lichaam en/of bestaande gezondheidsproblemen gaan verergeren:
- Je geraakt bij de minste tegenslag van streek en gefrustreerd, je vaart zonder reden uit tegen iedereen, je voelt je de hele dag nerveus, geïrriteerd of uitgeput, je kampt met concentratieproblemen, je kunt niets meer onthouden, je windt je op voor de minste pietluttigheid, je twijfelt aan jezelf, je vergroot alles uit tot een ramp …
- Door de overmatige cortisolproductie kun je moeilijker de slaap vatten, word je ’s nachts vaak wakker of slaap je bijna niet. Door slaaptekort kan je lichaam onvoldoende herstellen waardoor je langzaamaan uitgeput geraakt.
- Chronische stress verhoogt het risico op hart- en vaatziekten omwille van een chronische hoge bloeddruk, hartkloppingen (hartritmestoornissen), een verstoorde vethuishouding, bloedklontertjes en aderverkalking (atherosclerose) door stollingsproblemen, kransslagaderaandoeningen, hartinfarct en hartfalen.
- Door de voortdurende innerlijke spanning ontstaat er spierpijn ter hoogte van de nek, de schouders en de lage rug. Stress bevordert ook reumatische polyartritis.
- Chronische stress verhoogt het risico op overgewicht, diabetes type 2 en metabool syndroom omwille van de verhoogde suikeropname, bloedsuikerschommelingen en insulineresistentie.
- Stress is ook enorm belastend voor het spijsverteringsstelsel en veroorzaakt zure oprispingen (reflux), zweren in de maag en de twaalfvingerige darm, een spastische colon of prikkelbare darm, een verminderde opname van nutriënten via de darmwand (malabsorptie) met tekorten als gevolg. Vandaar dat osteoporose ook gelinkt kan worden aan langdurige stress.
- Langdurige stress kan leiden tot pijnlijke maandstonden, een verminderde vruchtbaarheid en erectiestoornissen.
- Op de longen uit stress zich in een verergering van astma, COPD en ontstoken longblaasjes (hypersensitieve pneumonitis).
- Op de huid zien we acne en psoriasis verergeren.
- Onder stress wordt het organisme gevoeliger voor ziekten en infecties en kunnen bestaande chronische ziekten verergeren. Als je voortdurend in stress leeft, ben je vatbaarder voor verkoudheden, koortsblaasjes, griep en andere virale infecties.
- Als je bijnieren zoveel cortisol geproduceerd hebben dat ze er genoeg van krijgen, spreken we van uitgeputte bijnieren. De cortisolproductie valt stil en jij ook, want zonder cortisol kunnen we niet meer functioneren. Dit is een belangrijke vorm van burn-out.
Besluit
Negeer je lichaamssignalen niet als je voortdurend in overdrive leeft. Dit kan nefaste gevolgen hebben voor je gezondheid en het is vaak zeer moeilijk om hier weer uit te geraken. Zorg er dus voor dat het niet zover komt door voldoende ontspanningsmomenten in je leven in te plannen. Lukt dat niet, roep desnoods de hulp in van een deskundige zoals een psycholoog of doe aan sport, yoga, mindfullness, relaxatietherapie, ga regelmatig wandelen in de natuur …Stay tuned but keep cool!
